WOJCIECH WEISS (1875-1950) DE TROTS VAN POLEN

Wojciech Weiss, Klaprozen, 1902, olieverf op doek. Nationaal Museum, Krakau, langdurig bruikleen particuliere collectie

19 maart t/m 12 juni 2016

Wojciech Weiss (1875-1950) is misschien wel de belangrijkste Poolse kunstenaar uit het begin van de twintigste eeuw. Net als zijn tijdgenoten Mondriaan en Kandinsky zocht hij naar nieuwe manieren om spiritualiteit met kunst te verbinden. Muziek en fotografie waren voor hem onmisbare kunstvormen die hem daarbij hielpen. In Oost Europa is Weiss een historisch icoon, in West-Europa ontsnapte hij aan onze aandacht. Gemeentemuseum Den Haag brengt daar nu met het eerste overzicht van Wojciech Weiss buiten Polen verandering in. Een prachtige kans voor het Nederlandse publiek om deze grootmeester te ontdekken. 

Wojciech Weiss leefde in een stormachtig tijdperk en maakte de Eerste Wereldoorlog mee, die de indeling van Europa drastisch veranderde. Het nieuwe Polen werd in 1939 door Hitler en Stalin verdeeld. Voor de Tweede Wereldoorlog kende Europa een internationaal karakter, waarbij kunstenaars gemakkelijk de wereld over reisden. Ze onderhielden internationale netwerken en stelden zich op de hoogte van de belangrijkste ontwikkelingen in Parijs, München en Wenen. Zo was Wojciech Weiss onder andere lid van de Wiener Secession waar hij samen met Gustav Klimt en Jan Toorop exposeerde. Het IJzeren Gordijn maakte abrupt een einde aan deze kruisbestuivingen tussen Oost- en West-Europa. Dit zorgde ervoor dat het verhaal van de kunstgeschiedenis rond 1900 eenzijdig is verteld. Door een halve eeuw afgescheiden van elkaar te hebben geleefd, is er een cultureel gat ontstaan waardoor we – ondanks het einde van de Koude Oorlog en de economische uitwisseling nadien – nu pas toekomen aan het herstellen van deze eenzijdige beeldvorming. 

Inspiratie uit Japan
Droomachtige bloemenvelden, sensuele naakten en spoorbaanlandschappen in pasteltinten. Hoewel Weiss een leerling was van de befaamde Poolse historieschilder Matejko (1838-1893), kenmerkte zijn werk zich naast symbolische aspecten ook door elementen uit de art nouveau en Japanse kunst. Hij was een schilder die zijn hele leven lang hongerig zocht naar nieuwe middelen om uitdrukking te geven aan zijn bewondering voor de schoonheid van de natuur. Met moderne composities en een bijzondere, bijna spirituele kijk op de natuur stond Wojciech Weiss dicht bij de Japanse meesters. Ook in de serie van spoorbaanlandschappen die hij tussen 1897 en 1902 maakte, komt dit tot uiting. Het ritme van de lijnen van de rails en het ontbreken van een duidelijke voorgrond maken dat deze werken veel weg hebben van de open compositie van Japanse houtsneden. 

Muzikale schilderijen en fotografie
In zijn zoektocht naar een zintuigelijk verband tussen schilderen en muziek, koesterde Weiss een bijzondere liefde voor Chopin. Tot Weiss’ meest bijzondere schilderijen behoort een portret van deze Poolse componist. Helaas is dit schilderij verloren gegaan. Het is alleen nog bekend van een reeks voor – studies en door een tekening die gepubliceerd werd in twee voor Jong Polen belangrijke tijdschriften, Zycie and Mlodosc, die allemaal op de tentoonstelling te zien zijn. Onderzoek naar de kunstzinnige mogelijkheden van de fotografie was in Polen voor de eeuwwisseling in 1900 nog heel ongebruikelijk. Wojciech Weiss interesseerde zich echter voor dit medium en gebruikte het als een instrument voor creatieve experimenten in zijn schilderkunst. De foto’s van Weiss, die in de vorm van glasplaten en contactdrukken bewaard zijn gebleven, geven een kijkje achter de schermen uit zijn atelierpraktijk. Weiss speelde een belangrijke rol binnen de artistieke vernieuwingsbeweging Mloda Polska (Jong Polen). Deze groep componisten, schrijvers en kunstenaars zette zich af tegen de traditionele ideeën van de vroege romantiek. 

Het werk van Wojciech Weiss is voor het Nederlandse publiek onbekend. Wojciech Weiss – De trots van Polen is de eerste grote solotentoonstelling buiten Polen en brengt meer dan honderd van zijn belangrijkste werken bijeen uit grote Poolse musea in Warschau, Krakau en Poznan en particuliere collecties, een unieke kans om een beeld te krijgen van zijn indrukwekkende oeuvre. Een bijzondere mogelijkheid om te genieten van het werk van Weiss. De tentoonstelling is enkel in Den Haag te zien en zal niet doorreizen.