Waarom de kunstwereld nu pas klaar lijkt voor het werk van Raymond Barion

Raymond Barion, Maginot, 1982 Acrylic on canvas, 200 x 310 cm

Heel je leven kunst maken, en pas ontdekt worden wanneer je de pensioengerechtigde leeftijd hebt bereikt. Het overkomt Raymond Barion (1947), een Nederlandse kunstenaar die al jaren in Antwerpen woont. Upstream Gallery presenteert nu Isometric Landscapes, zijn allereerste galerietentoonstelling.  

Raymond Barion, Hotel, 1980 Acrylic on canvas, 200 x 160 cm

Waarom de kunstwereld nu pas klaar lijkt voor het werk van Raymond Barion
De dag nadat Raymond Barion afstudeerde, vond hij een baan als docent kunsttheorie aan de De Akademie voor Kunst en Vormgeving St.Joost, in Breda. Het lesgeven gaf hem niet alleen de voldoening van theoretische en filosofische discussies over kunst, maar maakte ook dat hij financieel onafhankelijk was van zijn kunstpraktijk. Barion had de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Antwerpen gecombineerd met een studie kunstgeschiedenis aan de Universiteit Gent; de combinatie van theorie en praktijk loopt als een rode draad door zijn praktijk. Van 1975 tot aan zijn pensioen in 2010 gaf Barion tweeënhalve dag les, om de rest van zijn tijd te besteden aan het maken van zijn eigen schilderijen: grote doeken, gekenmerkt door het gebruik van een isometrisch perspectief en een haast mechanische toets, ontstaan onder invloed van tekentechnieken uit de architectuur. Destijds werd zijn werk voornamelijk in die kringen opgepikt. Inmiddels heeft de wereld van de beeldende kunst haar blik verruimd en worden Barions schilderijen met hernieuwde interesse vanuit een interdisciplinair perspectief beschouwd.
 
Van Nietzsche tot parfumflesjes
Begin jaren tachtig bracht Barion enige tijd door in New York. Hij raakte er gefascineerd door de wijze waarop Manhattan met zijn glimmende façades langzaam maar zeker in een groot pretpark leek te veranderen. Barion ontdekte er de airbrushtechniek en maakte de overstap van sculptuur naar schilderijen, maar de interesse voor volumes en architectonische betekenis bleef prominent in zijn werk aanwezig. Ook spreekt er uit de doeken een zeer grondig geïnformeerde interesse in mythologie, literatuur, filosofie en kunstgeschiedenis.  Barion is een belezen man: zijn werk wordt gevoed door ideeën van schrijvers zoals Franz Kafka maar ook van filosofen zoals Nietzsche, Schopenhauer en Deleuze. De oplettende kijker ziet dat ook de politieke werkelijkheid van de jaren tachtig verbeeld wordt: zo blijken tapijtmotiefjes opgebouwd uit bommen en neerstortende helikopters en is het haast religieuze geloof in het kapitalisme uitgedrukt doormiddel van verleidelijke spiegelingen die consumenten moeten verleiden, net als in warenhuizen en cosmeticareclames.
 
Diep gelaagd werk dus. Waarom toonde de kunstwereld dan nauwelijks interesse? Barion vermoedt dat het een formele kwestie is. ‘Ik hield me bezig met de mechanisatie van de wereld: ingezet rond de negentiende eeuw, maar in kunst nauwelijks verbeeld. Terwijl de impact van machines op de wereld gigantisch is. Je ziet die machinerie alleen eigenlijk letterlijk terugkomen bij de Italiaanse Futuristen. Maar na het lezen van Walter Benjamin besefte ik me dat het Kubisme ook een uitdrukking lijkt van meerdere simultane camerastandpunten. Die mechanisering van de blik vond ik interessant. Maar het was de tijd van emotionele kunst. De mensen vonden mijn werk te steriel, te precies: ze werden afgestoten door de rationaliteit ervan.’

Voorlopen op de geschiedenis: technificering en simultaneïteit
Barion was zijn tijd vooruit: de technificering van het kijken is inmiddels gemeengoed geworden. Dankzij games zijn we vertrouwd geraakt met het isometrisch perspectief; de alomtegenwoordigheid van camera’s heeft de blik voorgoed gemechaniseerd. Had Barion dat zien aankomen? ‘Kunst moet zijn tijd altijd vooruit zijn. Het is net als bij Kafka: diens verhalen gaan niet over handelingen van mensen, maar van een machinerie. Dat is inmiddels de werkelijkheid geworden. Ik heb destijds ook dingen geprobeerd op te pikken die nog niet door iedereen werden gezien.'

Ook veranderingen in de geopolitieke realiteit zorgen ervoor dat Barions werk met hernieuwde interesse wordt beschouwd. ‘We leven in een constante transitfase. Er is een grensvervaging: het is geen vrede meer, maar ook geen oorlog, alles gebeurt simultaan. Bovendien is de spektakelmaatschappij volledig fragmentarisch geworden.' Inderdaad: het spektakel speelt zich niet meer in een centrale arena af, maar voor de lenzen van miljarden camera’s. Wegvluchten van geweld lijkt bijna niet meer te kunnen: juist wie naar een concert of een voetbalwedstrijd gaat, loopt het risico slachtoffer te worden van een aanslag. Vakantiegangers worden - vooral op vliegvelden - geconfronteerd met terreurdreiging. De ondoordringbaarheid van Barions spiegelende constructies roept onwillekeurig associaties op met Fort Europa en de vluchtelingencrisis.
 
Deze simultaneïteit zit begin jaren tachtig dus al diep in de schilderijen van Barion. De neerstortende helikopters en geamputeerde zonnebaders die zijn tapijten decoreren: een uncanny vooruitlopen op terreuraanslagen in toeristenparadijzen, zoals in Tunesië in 2015.
                           
Geen outsider
‘Een randfiguur,’ zo omschrijft Barion zijn eigen positie binnen de kunstwereld. Hoewel zijn werk nooit in musea is beland, is hij zeker geen outsider. Hij was een voorloper in de invoering van het kritisch-theoretische discours binnen het kunstonderwijs. Als docent aan de St.Joost nodigde hij regelmatig kunstenaars uit. Zo wisselde hij van gedachten met Panamarenko en John Körmerling, maar ook zijn gesprekken met kunstenaars uit het destijds verdeelde Duitstalige gebied waren belangrijk: onder andere Jörg Immendorff, A.R. Penck, Arnulf Rainer en Hermann Nitsch.
 
Omdat Barion tijdens zijn opleiding de behoefte had om theoretisch geïnformeerd te worden, besloot hij kunstgeschiedenis te gaan studeren in Gent. ‘Filosofie, esthetica, literatuur: dat was echt een kick voor mij.’ Het levert een schat aan referentiepunten op. ‘Kunst wordt gemaakt van kunst. Het ontstaat nooit vanuit het niets.’ Zo zit Barions werk vol verwijzingen naar onder meer Francis Bacon, Georges Seurat (de pointillist die, aldus Barion, te werk ging ‘als een kleurenprinter avant la lettre’), de Russische constructivisten, Giorgio de Chirico, Karl Friedrich Schinkel en Arnold Böcklin. Samen met de vele filosofische en literaire invloeden (‘Mijn werk ontstaat ook vaak via literatuur’) levert het betekenisvolle kunstwerken op: diep dystopisch, maar vanwege de vormentaal en het kleurgebruik zo verleidelijk als een glinsterende etalageruit.
 
De voordelen van laat doorbreken
Het moge duidelijk zijn: dat er nu pas serieuze interesse voor Barions werk ontstaat, is onterecht. Toch is er in de houding van de kunstenaar geen spoortje miskenning te ontdekken. ‘Ik heb juist heel veel geluk gehad; ik heb me altijd bezig kunnen houden met wat ik interessant vind. Ik ben blij dat ik nooit de druk van de commercie heb gevoeld: dat is lang niet altijd goed voor de productie van een kunstenaar. Ik bevind me in een luxepositie. Of er nu werk verkocht zal worden of niet, het maakt me niet zoveel uit. Een carrière heeft mij op die manier nooit geïnteresseerd’.
 
Een artistieke attitude die gerust uniek te noemen is. Het past bij een kunstenaar die in alle autonomie aan zijn oeuvre heeft kunnen werken: geconcentreerd, de tijd nemend (met sommige doeken is hij een jaar bezig); onafhankelijk van de agenda’s van critici, curatoren en galeriehouders. Dankzij Barions kleine afzetmarkt was zijn productie laag; door de beperkte opslagruimte zijn alleen de allerbeste werken overgebleven. Deze zijn tot nu toe maar door enkele ogen gezien: tijd om daar verandering in te brengen.

Expositie: Isometric Landscapes, met werk van Raymond Barion
Locatie: Upstream Gallery, Amsterdam
Wanneer: t/m 2 juli 2016
www.upstreamgallery.nl

---