Vier seizoenen herenigd: Mauritshuis verwerft drie schilderijen van Nicolaes Berchem

Berchem Lente

Het Mauritshuis heeft drie allegorische schilderijen van Nicolaes Berchem verworven. Samen met de Allegorie op de Zomer - reeds vanaf 1992 in het Mauritshuis - vormen ze een bijzonder ensemble. De vier schilderijen tonen de seizoenen en werden omstreeks 1670 vervaardigd ter decoratie van een Amsterdams grachtenpand. De reeks viel eind 19de eeuw uit elkaar, maar is nu weer herenigd.

Berchem Herfst

Emilie Gordenker, directeur Mauritshuis: 'Het was een buitenkans om  de seizoenenreeks van Berchem in één keer weer compleet te kunnen maken. De serie is gemaakt om te tonen boven deuren en zo gaan we de werken in het museum uiteindelijk ook weer laten zien. Zonder de steun van de BankGiro Loterij en de Vereniging Rembrandt was deze aankoop nooit mogelijk geweest.’

Seizoenen en elementen
Op elk schilderij is een medaillon te zien met de personificatie van het seizoen zittend op een zegewagen, die door bijpassende dieren in een optocht wordt voortgetrokken. De Lente toont Flora, de Romeinse godin van het voorjaar. De Zomer toont Ceres, godin van het graan en de oogst. De Herfst toont Bacchus, god van de wijn. Op De Winter staat geen antieke god of godin afgebeeld maar een oude man. Daar omheen verbinden figuren en symbolen het seizoen met een van de vier elementen: lente met lucht, zomer met vuur, herfst met aarde en winter met water. De vier composities zitten ingenieus in elkaar. Doordat de figuren op speelse wijze met elkaar zijn verbonden, lijkt alles in beweging.

Nicolaes Berchem
De Haarlemse schilder Nicolaes Berchem (1621/22-1683) geldt als één van de belangrijkste en meest productieve Italianisanten: Hollandse landschapschilders die onder de indruk raakten van het Italiaanse landschap en het 'gouden' licht daar. Berchem reisde zelf nooit naar Italië, maar baseerde zich op het werk van landgenoten die er wel waren geweest. Hij creëerde een eigen stijl die zich kenmerkt door vloeiende penseelstreken, veel beweging, sterke kleuraccenten en stemmige tinten. De seizoenenreeks is afkomstig uit het Amsterdamse woonhuis van Herman van Swoll (1632-1698), een vermogende handelaar in onroerend goed. Voor zijn nieuwe huis aan de Herengracht bestelde Van Swoll deze vier schilderijen als bovendeurstukken.

Herenigd
Een jaar na de dood van Van Swoll werd de reeks geveild. De vier schilderijen bleven lange tijd bij elkaar, maar raakten aan het eind van de negentiende eeuw uit elkaar. De Lente bleef altijd in particulier bezit. De Zomer was in de jaren 1920 en 1930 afwisselend bij kunsthandelaren in Zwitserland en Nederland. In 1934 maakte het schilderij deel uit van een door kunsthandel D. Katz georganiseerde tentoonstelling in Arnhem, als eigendom van een anonieme verzamelaar. In 1944 werd het door de 'Schilderijen en Antiquiteitenhandel v/h D. Katz NV' ingebracht op een veiling in Den Haag en daar aangekocht voor het Führermuseum in Linz. Na de oorlog kwam De Zomer terug naar Nederland en ging deel uitmaken van de NK-collectie (zie bijlage bij dit persbericht). Vanaf 1992 is het schilderij in het Mauritshuis te zien. De Herfst en De Winter zijn altijd als paar bij elkaar gebleven. Ze kwamen in 1990 in bezit van de verzamelaar Eric Albada Jelgersma, die in 2013 ook De Lente wist te bemachtigen. Na diens overlijden werden de drie Berchems eind vorig jaar aan het Mauritshuis te koop aangeboden. Dankzij steun van de BankGiro Loterij en de Vereniging Rembrandt (mede dankzij haar Themafonds 17de-eeuwse schilderkunst en haar Fonds 1931) is de reeks nu na meer dan een eeuw weer herenigd.
​
De vier herenigde werken vullen elkaar aan en vormen een uniek ensemble, dat nu weer volledig tot zijn recht komt. De complete reeks laat zien hoe gefortuneerde verzamelaars omstreeks 1670 hun woonhuizen versierden met kleurrijke voorstellingen vol mythologische figuren en symboliek. Daarom is de reeks in het Mauritshuis, ook een zeventiende-eeuws pand, bijzonder op zijn plek. De vier seizoenen van Berchem worden vanaf 18 juni getoond in de Potterzaal van het Mauritshuis. Bedoeling is om ze uiteindelijk te tonen zoals ze zijn bedoeld, namelijk als ‘bovendeurstukken’.

Berchem Winter.

---