Tulpen, tabak, haringvangst. Nederlandse schilderkunst in de Gouden Eeuw

Hendrik Vroom, Strandlandschap bij Scheveningen, rond 1630, olieverf op eiken paneel, 41,4 x 102,3 cm, in het bezit van de Kunsthalle Bremen – Der Kunstverein in Bremen

7 april t/m 26 augustus 2018 | Kunsthalle Bremen
 
In 2017 schonk de Bremer zakenman Carl Schünemann 32 Nederlandse schilderijen uit de 17de eeuw aan de Kunstverein in Bremen. Tientallen jaren zijn deze werken niet in het openbaar te zien geweest. In de Kunsthalle Bremen worden ze nu voor het eerst samen tentoongesteld. De landschappen, genrestukken, stillevens en zeestukken geven een goed overzicht van de Nederlandse schilderkunst in de Gouden Eeuw.

De zakenman Carl Schünemann stamt uit een belangrijke uitgeversfamilie in Bremen. Samen met zijn neef vormde hij de derde generatie leidinggevenden van de Bremer uitgeverij Carl Ed. Schünemann KG, die niet alleen al heel lang kranten uitgaf, maar ook veel boeken, waaronder kunsthistorische vakliteratuur over de Nederlandse schilderkunst van de 17de eeuw. In samenspraak met experts als Walther Bernt, Ingvar Bergström, Laurens Bol en Horst Gerson bouwde Schünemann in de afgelopen 50 jaar zijn verzameling op, die tot op heden voor de buitenwereld verborgen bleef. Slechts zelden werden afzonderlijke werken in tentoonstellingen opgenomen. Zo maakte in 2017/18 een hoofdwerk uit de verzameling, De serenade van Jacob Ochtervelt, deel uit van de tentoonstelling Vermeer en de meesters van de genreschilderkunst, die eerst te zien was in het Louvre in Parijs, toen in de National Gallery of Ireland in Dublin en vervolgens in de National Gallery of Art in Washington D.C.
De collectie Schünemann in dialoog met de collectie van de Kunsthalle
De schenking van Carl Schünemann bestaat uit 34 schilderijen en een tekening. Het is de omvangrijkste collectie oude meesters, die de Kunstverein sinds zijn oprichting in 1823 heeft gekregen. De Nederlandse kunstwerken zijn een voortreffelijke aanvulling op de collectie Nederlandse schilderkunst van de Kunsthalle Bremen. De nieuwe aanwinsten versterken het aanwezige museumbestand en leggen bijzondere accenten, zoals bij de vroege Jan van Goyen en bij Aert van der Neer. Vooral echter vult de schenking leemten, in het bijzonder op het gebied van bloemstillevens, zeestukken en genreschilderkunst. Maar ook de beide Italiaanse werken en de tekening van Adolph Menzel, die eveneens deel uitmaken van de Schünemann-schenking, passen perfect in de collectie van de Kunsthalle. Dat geldt vooral voor het vroeg-Italiaanse Madonnapaneel: dit wordt de nieuwe pendant van het bekende Bremer Andachtsbild van Masolino.
32 nieuwe Nederlandse schilderijen

De schilderijen bieden een overzicht over de veelzijdige landschaps- en marineschilderkunst. De elegante schaatsers van Adam van Breen, uit 1611, zijn een vroeg voorbeeld van de Nederlandse landschapsschilderkunst, net als Jan van Goyens in 1622 gedateerde Landschap met zicht op Leiderdorp. Te zien zijn winterlandschappen, een landschap in maanlicht van Aert van der Neer en duinen aan de kust; daarnaast een klassiek Nederlands riviergezicht met koeien en een windmolen, in 1653 geschilderd door Salomon van Ruysdael.
Schünemann, die zelf de zee opzocht, heeft een bijzondere interesse voor en veel kennis van de marineschilderkunst: negen zeestukken maken de ontwikkeling van dit genre in de 17de eeuw zichtbaar, onder andere vroege werken van Cornelis Claesz van Wieringen, Hendrick Vroom en Cornelis Verbeeck, wiens subtiele schilderij op koper schepen op een ruige zee toont, met bulderende kanonnen en als dramatische overdrijving een reusachtige vis die uit de golven opduikt. Een contrast hiermee vormt het gladde, spiegelende wateroppervlak bij windstil weer op het schilderij van Willem van de Velde de Jongere, dat in 1675 wordt gedateerd.
Veel schilderijen uit de collectie Schünemann vallen op door artistieke en kunsthistorische bijzonderheden, zoals het enige gesigneerde werk van Jeronimus Sweerts of het enige stilleven van de in genrestukken gespecialiseerde kunstenaar Willem van Odekercken. Ongebruikelijke motieven zijn er ook: bijvoorbeeld het Tabaksstilleven van Hubert van Ravesteyn, met een pakje tabak waarop voor reclamedoeleinden een rokende zwarte man is afgebeeld.
Diverse schilderijen bieden een kijkje in de trukendoos van de schilder: zo benutte Rachel Ruysch de afdruk van een vlindervleugel op het oppervlak van haar schilderij. Stillevenschilders gebruikten afbeeldingen van afzonderlijke bloemen als voorbeeld en combineerden die tot steeds weer nieuwe boeketten en bloemenmanden – een uiterst doelmatige werkwijze die is af te lezen aan de schilderijen van Ambrosius Bosschaert de Jongere en Jeronimus Sweerts.
Nederland in de 17de eeuw – geschiedenis en cultuur van een handelsmogendheid
De landschappen, genrestukken, stillevens en marines verschaffen een goede kijk op de geschiedenis en cultuur van Nederland, dat nauwe banden onderhield met de burgerlijk-protestantse handelsstad Bremen. Zo verwijst de tentoonstellingstitel Tulpen, tabak, haringvangst naar de belangrijke handelsgoederen die Nederland in de 17de eeuw welvaart hebben gebracht. De Hollanders beheersten destijds de wereldhandel op zee en waren op het gebied van techniek, infrastructuur en onderwijs toonaangevend in de wereld.
Dit is te zien op de voorstellingen van landschappen met windmolens, strandscènes met visverkopers of zeestukken met bewapende koopvaardijschepen. Een dame in een elegante zijden jurk, in een stijlvol interieur, laat ons bovendien zien hoe de gegoede burgerij leefde, en stillevens met bloemen of rookwaren tonen de kostbare consumptieartikelen van die tijd. De tentoonstelling omvat een veelheid aan thema’s die ook vandaag nog zeer actueel zijn: economische thema’s zoals het speculeren met tulpenbollen (uitmondend in een crash), sociale aspecten zoals het genieten van tabak, en de principiële vraag naar de nationale identiteit.
 
Meer informatie: www.kunsthalle-bremen.de
 
 
Catalogus
Er verschijnt een wetenschappelijke bestandscatalogus (Duits) bij uitgeverij Schünemann, geschreven door Dorothee Hansen, met werkbeschrijvingen van alle schilderijen en nieuwe inzichten omtrent de herkomst ervan. € 29, ca. 180 pagina’s, rijk geïllustreerd.
De catalogus is mogelijk gemaakt door de Ernst von Siemens Kunststiftung. ‘De ontsluiting van de collecties door middel van bestandscatalogi is een van de speerpunten in de subsidiestrategie van de Ernst von Siemens Kunststiftung. Daarom ondersteunen wij dit project van de Kunsthalle Bremen graag’, aldus dr. Martin Hoernes, algemeen secretaris van de Ernst von Siemens Kunststiftung.
 
De tentoonstelling wordt ondersteund door het bankiershuis Neelmeyer AG, POPO Bremen en een aantal privésponsors.
 
Achtergrond van deze tentoonstelling in het kader van  #HolländischerFrühling
#HolländischerFrühling: In het voorjaar van 2018 besteedt de Kunsthalle Bremen met twee parallelle tentoonstellingen speciale aandacht aan de nederlandse oude meesters. Naast de tentoonstelling Tulpen, tabak, haringvangst. Nederlandse schilderkunst in de Gouden Eeuw wordt de tentoonstelling Koel licht en wijde zee. Nederlandse meestertekeningen en hun restauratie (7-3 t/m 1-7-2018) getoond. De selectie omvat ca. 180 werken, onder anderen van Anton van Dyck, Jan van Goyen en Jacob van Ruisdael. Hiervoor werden zo’n 950 Nederlandse tekeningen van de 16de tot en met de 18de eeuw gedurende drie jaar gerestaureerd.

​Kunsthalle Bremen | Am Wall 207 | 28195 Bremen 

---