Nicolaes Maes – Rembrandts veelzijdige leerling

Maes 17 DEF Luistervink Wellington Museum Apsley House

Eerste internationale overzichtstentoonstelling haalt Nicolaes Maes 
uit de schaduw van Rembrandt

​ In het Rembrandtjaar organiseert het Mauritshuis een overzichtstentoonstelling van één van Rembrandts meest veelzijdige leerlingen: Nicolaes Maes (1634-1693). Ruim 30 schilderijen tonen aan dat Maes verschillende fasen in zijn kunstenaarschap had: hij blonk in zijn lange carrière uit in historiestukken, genrestukken (taferelen ontleend aan het dagelijks leven) en elegante portretten. Die originele en baanbrekende genrestukken, veelal van vrouwen die verdiept zijn in huiselijke taken, maakten hem tot één van de meest innovatieve schilders uit de 17de eeuw. Het is de eerste, internationale overzichtstentoonstelling van het rijke en gevarieerde oeuvre van Nicolaes Maes, met bruiklenen uit Europa en de Verenigde Staten. Niet eerder werd het oeuvre van de oude meester in al zijn facetten zo breed gepresenteerd. 
 ​

Dagelijks leven en Luistervinken
Jonge en oude vrouwen, verdiept in huishoudelijk taken, kantklossend, naaiend, jonge moeders, dienstmeiden die terugkeren van de markt: Maes was een meester in intieme taferelen uit de Gouden Eeuw. Door vaak de aandacht te leggen op één hoofdpersoon zijn het verstilde, bijna monumentale schilderijen. De oude kantwerkster uit c. 1656, door het Mauritshuis verworven in 1994, is in dit genre een sleutelstuk.
Uit het Dordrechts Museum, de Guildhall Art Gallery en het Wellington Museum (beide Londen) komen prachtige ‘luistervinken’, een aparte categorie binnen het oeuvre van Maes.
De vrouw des huizes bespiedt glimlachend de dienstmeid en haar liefje – met haar vinger op de lippen trekt ze de aandacht van de kijker én maant tot stilte. Maes toont zich een meester in het schilderen van interieurs, met deuren en trappen en doorkijkjes naar verschillende kamers.
 
Ariane van Suchtelen, conservator Mauritshuis en samensteller van de tentoonstelling: ‘Vanuit Europa en Amerika komen bruiklenen naar het Mauritshuis die het verhaal van het kunstenaarschap van Maes vertellen. Zijn genrestukken zijn overbekend, maar dat er eigenlijk drie schilders in één man huisden, tonen we nu voor het eerst. Lange tijd dacht men zelfs dat er twee schilders Maes waren, zó verschilden zijn historie- en genrestukken van zijn portretten. Deze tentoonstelling toont een Nicolaes Maes die nog niet veel mensen zullen kennen: vernieuwend, invloedrijk met een ongelofelijk veelzijdig en gevarieerd oeuvre’.
 
Rembrandts invloed
In de beste traditie van zijn leermeester Rembrandt begon Maes als historieschilder met Bijbelse taferelen. In de krachtige schildertrant, de warme kleuren en de sterke licht-donker-effecten is Rembrandts invloed goed herkenbaar. Rembrandt was een toegewijde leraar die zijn leerlingen uitdaagde om steeds nieuwe dingen te bedenken. Maes liet zich door zijn leermeester inspireren, maar zocht tegelijk altijd naar eigen, nieuwe oplossingen. Dat is goed te zien op Het offer van Abraham (c. 1653). Dit Bijbelse thema gaf Maes een explosieve lading mee. Dat Maes prachtig kinderen kon schilderen toont Jezus zegent de kinderen (1652-53). Vertederend is het kleine meisje, een beetje verlegen terwijl Jezus een zegenende hand op haar hoofd legt. De invloed van zijn leermeester bleek in het begin van zijn carrière overheersend: lang zijn Maes’ schilderijen met Bijbelse scènes aan Rembrandt toegeschreven.
 
Invloed op De Hooch en Vermeer
De tentoonstelling laat ook zien hoezeer Maes op zijn beurt de schilders Pieter de Hooch en Johannes Vermeer beïnvloedde. Maes was een pionier in de weergave van binnenruimtes en met zijn originele voorstellingen van het leven van alledag was hij één van de meest vernieuwende schilders van de Hollandse 17de eeuw. Tientallen huiselijke taferelen die hij vanaf 1653 in Dordrecht vervaardigde zijn ongetwijfeld een inspiratiebron geweest voor De Hooch en Vermeer. Hetzelfde geldt voor zijn schitterend uitgewerkte interieurs met ingenieuze doorkijkjes, die we weer terugvinden bij De Hooch. In het weergeven van emoties, gebaren en gezichten toont Maes zich een volwaardige leerling van Rembrandt.
 
Het grootste succes
Het grootste succes, ook financieel, had Maes tijdens zijn leven als portretschilder. In de tentoonstelling hangt een selectie uiterst elegante en kleurrijke portretten van vooraanstaande opdrachtgevers uit alle uithoeken van de Republiek. Ze zijn luxueus gekleed en staan in parkachtige landschappen met antieke bouwsels en fonteinen. Maes werd zo succesvol in dit genre dat klanten, afkomstig uit Amsterdam, Leiden, Rotterdam en Utrecht, soms lang op hun opdrachten moesten wachten. Het echtpaar Trip-de Geer is nog in stemmig zwart afgebeeld (resp. 1665 en 1669) maar op een groepsportret uit c.1674 staat de onbekende familie er al veel flamboyanter op met zwierige, kleurige japonnen en wapperende sjerpen.
 
900 portretten
Ook de portretten van een meisje met herten en haar broertje met ijsvogel en hond (1671) blinken uit door kleur en elegantie. De echo van Rembrandt klinkt even na in De regenten van het Amsterdamse chirurgijnsgilde (c. 1679-80). Net als bij De Staalmeesters (1662) van zijn leermeester, lijken deze regenten op te kijken uit hun gesprek, alsof ze gestoord worden tijdens een belangrijke vergadering. Dat Maes met zijn portretten het meeste geld verdiende, blijkt ook uit de schattingen van zijn totale schilderijen-productie: er zijn minder dan 10 historiestukken bewaard, zo’n 40 genrestukken en maar liefst 900 portretten. Speciaal voor de tentoonstelling is een groep van vier uiterst elegante portretten van leden van de Leidse familie Van Alphen, die verspreid zijn geraakt over verschillende collecties, tijdelijk herenigd. Net als twee pendantportretten uit het Metropolitan Museum in New York hebben deze schilderijen hun originele lijsten behouden.
 
Nicolaes Maes. Rembrandts veelzijdige leerling
17 oktober 2019 – 19 januari 2020
                                                                   
Mauritshuis
Het Mauritshuis toont het beste van de Nederlandse schilderkunst uit de Gouden Eeuw. In het hart van Den Haag bevindt zich de compacte en wereldberoemde collectie. Meesterwerken als Vermeers Meisje met de parel, De anatomische les van dr. Nicolaes Tulp van Rembrandt, Het puttertje van Fabritius en De stier van Potter zijn permanent te zien in de intieme museumzalen van het 17de-eeuwse monument. 

---