Natuur in beeld. Fotografie ontmoet schilderkunst in de 19de eeuw

Zelden getoond werk van 5 maart t/m 5 juni 2016 in De Mesdag Collectie in Den Haag

Anoniem (fotograaf) Adolphe Giraudon (uitgever) Twee boerinnen, voor 1878 Persafdeling Musée d'Orsay, Parijs

Van 5 maart tot en met 5 juni 2016 is in De Mesdag Collectie in Den Haag Natuur in beeld te zien, een tentoonstelling over de bijzondere ontmoeting tussen landschapsfotografie en -schilderkunst in de 19de eeuw in Frankrijk en Nederland. Schilders en fotografen deelden een fascinatie voor de natuur, het specifieke licht en de schaduweffecten. Het landschap was een van de plekken waar de paden van de fotografie en schilderkunst elkaar kruisten. De tentoonstelling brengt schilderijen uit de belangrijke verzameling Barbizonschilderkunst van De Mesdag Collectie samen met vroege Franse en Nederlandse landschapsfoto’s. De zelden en soms zelfs nooit in Nederland getoonde bruiklenen zijn onder meer afkomstig van het Musée d’Orsay in Parijs en het Rijksmuseum Amsterdam

Zij aan zij in het bos van Fontainebleau
Franse schilders trokken vanaf circa 1830 naar de omgeving van het dorp Barbizon, aan de rand van het bos Fontainebleau. Aangetrokken door het ongerepte landschap in dit gebied, werkten de Barbizonschilders er veel in de buitenlucht en beeldden de natuur af in al haar verschijningsvormen. Zij deden dit op een vernieuwende manier: ze idealiseerden het landschap niet, maar legden het vast zoals het voor hun ogen verscheen. In navolging van deze schilders trokken ook fotografen eind jaren veertig naar Fontainebleau. In het bos werkten fotografen en schilders zij aan zij en beïnvloedden elkaar. In de tentoonstelling is te zien hoe grote oude bomen, meertjes en hoge rotsformaties een diversiteit aan motieven boden in zowel de schilderkunst als fotografie.  
 
Wederzijdse invloed
Al snel na de uitvinding van de fotografie in 1839 werd dit nieuwe medium vergeleken met de schilderkunst. Vroege Franse landschapsfotografen keken naar de Barbizonschilderkunst voor hun onderwerpen en composities. Zo is er in de tentoonstelling een bijzondere foto van Gustave Le Gray waarin de invloed van de schilderkunst duidelijk zichtbaar is. Deze beroemde fotograaf was een van de eersten die de schilders naar het bos van Fontainebleau volgde. De fotografische techniek was in de jaren vijftig van de 19de eeuw echter nog niet ver genoeg ontwikkeld om zowel de lucht als het landschap goed vast te leggen. De meeste landschapsfoto’s in de tentoonstelling hebben daarom witte luchten zonder wolken. Le Gray voegde op inventieve wijze negatieven met daarop de lucht en het landschap samen. Zo ontstond een zo natuurgetrouw mogelijk effect. 

Landschapschilders waren op hun beurt geïnteresseerd in de nieuwe mogelijkheden die de fotografie bood. Ze gingen foto’s verzamelen die als studiemateriaal konden dienen, ter aanvulling op hun schetsboeken. De meeste fotoverzamelingen van kunstenaars zijn verloren gegaan, maar de collectie van prentmaker en landschapschilder Théophile Chauvel is bijeengebleven. De Mesdag Collectie kreeg voor Natuur in beeld een ruime selectie uit deze unieke collectie in bruikleen van het Musée d’Orsay in Parijs, waardoor dit hét moment is om deze zelden getoonde 19de eeuwse Franse landschapsfotografie te bewonderen.                                                  

Zeldzame techniek cliché-verre zelden getoond
Een prachtig voorbeeld waarin de fotografische techniek en de beeldende kunst samenkomen, is de cliché-verre, ofwel glasplaatprent. Een aantal Franse landschapschilders heeft een korte periode in deze techniek gewerkt. Hierbij werd drukinkt op een glasplaat aangebracht en daarna bestoven met loodwitpoeder. De kunstenaar tekende met een etsnaald in de laag. De tekening werd vervolgens met lichtgevoelig papier afgedrukt. Omdat de druk er niet als een foto uitzag maar ook geen prent was, waren de clichés-verre niet erg in trek bij kunstverzamelaars. Weinig kunstenaars hebben dan ook in deze techniek gewerkt. De schilders Camille Corot en Charles-François Daubigny hebben het meeste geëxperimenteerd met deze clichés-verre. Hun glasplaatprenten zijn vrij onbekend en worden zelden getoond. In Natuur in beeld zijn vijf van deze clichés-verre uit de collectie van het Rijksmuseum te bewonderen.

Fotograferende schilders in Nederland
Van een klein aantal Nederlandse schilders is bekend dat zij gebruikmaakten van fotografie. In Natuur in beeld zijn foto’s van de schilders Louis Apol en George Hendrik Breitner te zien. Deze kunstenaars namen aan het einde van de 19de eeuw zelf de camera ter hand. Ze gebruikten de foto’s in hun atelier, vooral als hulpmiddel bij het maken van schilderijen. Bij de landschapsfoto’s van Apol is dit nog duidelijk zichtbaar: de afdrukken zitten vol met verfvlekken.

Mesdag en de fotografie
Hendrik Willem Mesdag fotografeerde niet zelf, maar voor zijn beroemde Panorama van Scheveningen (Panorama Mesdag, Den Haag) heeft hij wel gebruikgemaakt van fotografie. In 1880 gaf hij de Haagse fotograaf Heinrich Wilhelm Wollrabe opdracht om foto’s te maken vanaf het Seinpostduin. De afdrukken gebruikte Mesdag als hulpmiddel bij de vervaardiging van zijn meesterwerk. Zo kon hij bijvoorbeeld zien of het perspectief nog klopte. De foto’s zijn nu voor het eerst in De Mesdag Collectie te zien, naast Mesdags geschilderde studie voor het Panorama.
 
Expositie: Natuur in beeld
Locatie: De Mesdag Collectie, Den Haag
Wanneer: 5 maart t/m 5 juni 2016
www.demesdagcollectie.nl.