Koninklijke schat te zien in Rijksmuseum

Vanaf 11 december 2019 is het meesterwerk van Paulus van Vianen in het Rijksmuseum te zien. De beker, gemaakt van puur goud, wordt beschouwd als de belangrijkste schat van de Oranjes ooit. Hij is gemaakt in 1610 door Nederlands beroemdste zilversmid uit de geschiedenis. De beker is sinds 1881 in een Duitse privé-collectie en vorig jaar onverwacht aan het museum aangeboden. De familie Wessels was bereid de beker te kopen om het in langdurig bruikleen te geven aan het Rijksmuseum. Vanaf 11 december 2019 is de gouden beker voor iedereen te bewonderen op de Eregalerij van het Rijksmuseum.

opdrachtgever

Taco Dibbits, hoofddirecteur Rijksmuseum: Paulus van Vianen is voor de edelsmeedkunst wat Rembrandt is voor de schilderkunst. Het is fantastisch dat de familie Wessels het mogelijk maakt dat deze gouden schat nu voor iedereen te zien is. Een lang gekoesterde wens van het Rijksmuseum is in vervulling gegaan.
​
Koninklijk bezitDe gouden beker werd gemaakt door Paulus van Vianen (1570-1613) in opdracht van de Hertog van Braunschweig-Lüneburg, die een prominente positie had aan het Praagse Keizerlijk hof. Ook in de zeventiende eeuw was goud heel kostbaar en nam het in de vorstelijke Kunstkammer een bijzondere plaats in. In 1623 kreeg zijn oudste dochter Sophie Hedwig de gouden beker in bezit. Zij was gehuwd met Ernst-Casimir van Nassau-Dietz, stadhouder van Friesland en Drenthe, waardoor het een plek kreeg in de stadhouderlijke kunstkamer in Leeuwarden. Vanaf 1711 is de beker opgenomen in de schatkamer van de stadhouders in Den Haag en tot 1881 was het in bezit van het Nederlandse koningshuis. De beker van Paulus van Vianen, gemaakt van puur goud, kan worden beschouwd als de belangrijkste schat van de Oranjes ooit. Vanwege het huwelijk van Wilhelm Fürst zu Wied en Marie van Oranje-Nassau in 1870 is de beker in 1881 vererfd op de familie Von Wied in Duitsland. Sindsdien is het in deze familie gebleven.
​
Diana en ActaeonOp het deksel verbeelden de goden een regel uit een toneelstuk van Terentius, waarin wordt gesteld dat de liefde (Venus) met brood (Ceres) en wijn (Bacchus) dient te worden gevoed. Op de wand is een gedicht van Ovidius te zien. Per ongeluk stuit Actaeon op de badende godin Diana en haar nimfen. Omdat hij zijn ogen niet thuis kan houden, straft zij hem. De jager verandert in een hert, en wordt door zijn vrienden vermoord. Samen bieden de verhalen een leidraad voor de liefde; als er voldoende te eten en te drinken is, kan de liefde bloeien. Wie zich als Actaeon laat verleiden, wordt ongenadig afgestraft.

handtekening

Paulus van Vianen was de belangrijkste telg uit de beroemde Utrechtse zilversmeden-familie. In de 17de eeuw genoot Paulus van Vianen sterrenstatus. Voor nieuwe generaties zilversmeden was hij dan ook de belangrijkste inspiratiebron. Kunstenaars verzamelden zijn werk of kopieën daarvan. Onder andere Rembrandt bezat gipsen afgietsels van kunstwerken van Paulus van Vianen. Van Vianen trok op zijn zestiende de wijde wereld in. Hij trad in dienst van enkele beroemde Centraal-Europese hoven en eindigde tenslotte in Praag, aan het hof van de keizer van het Heilige Roomse Rijk, Rudolph II waar hij tot zijn dood in mei 1613 werkzaam zou zijn.
 
Paulus van Vianen in het RijksmuseumAls enig bekende werk van Paulus van Vianen in particulier bezit stond de beker al sinds de opening van het Rijksmuseum, in de 19de eeuw, op het verlanglijstje van het museum. Omdat men niet verwachtte dat dit topstuk ooit aan een openbare collectie kon worden toegevoegd, heeft het Rijksmuseum in 1881 een replica laten maken van verguld koper. Het Rijksmuseum heeft verder enkele schetsen en tekeningen, plaquettes, reliëfs en twee zilveren objecten, een drinkschaal uit 1607 en een kan en schaal uit 1613, van Paulus van Vianen in bezit. De gouden beker uit 1610 kan hieraan nu worden toegevoegd en is nu voor iedereen te zien.

---