De muur laat weten wat hij wil

Fotograaf: Christina Bakuchava

Muren zijn geen passieve getuigen van wat er zich in ruimten afspeelt, maar spelen er een actieve rol in. Ze scheiden, begrenzen of beschermen mensen; ze laten je omhoogkijken als ze hoog zijn, afstand houden als ze grof gestuukt zijn, of onrustig voelen wanneer ze fel van kleur zijn. Zowel de waarneming van fysieke ruimte als de productie van sociale ruimte zijn het resultaat van dynamische interactie tussen mens en muur. De tentoonstelling 'What Walls Want' van Simon Kentgens toont dat de muur je daarbij altijd, bewust of onbewust, laat weten wat hij wil. ​

Deze ‘eigen wil’ van de muur wordt in de filosofie ook wel material agency genoemd; waarmee wordt aangeduid dat ook niet-levende dingen een bepaalde mate van causaliteit in de wereld hebben. Mensen zijn eigenlijk continu in interactie met zulke ‘koppige’ materiële dingen, maar zijn zich daar maar zelden van bewust. Wanneer je bijvoorbeeld een lege ruimte inloopt heb je het gevoel dat je zelf bepaalt waar je gaat staan; toch spelen de muren die de ruimte vormgeven daar een sterk sturende rol in. Ontwerpers maken daar dan ook handig gebruik van; zij zetten materialen vaak juist in omdat ze een bepaald gebruik of gedrag afdwingen. Het omgekeerde is ook waar. Zo zijn de muren van een kunstruimte niet voor niets meestal puur wit en extreem vlak, want zo behouden zij de aandacht op het werk dat eraan hangt. Menselijk gedrag in een ruimte is geen gevolg van de wil van de mens òf van de agency van de muur, maar van de dynamische interactie tussen beiden: Hoe intiemer een gesprek bijvoorbeeld, hoe dichter de gesprekpartners zich richting een muur zullen begeven; maar hoe dichter zij de muur naderen, hoe meer intiem het gesprek van aard zal worden. Het gedrag in de ruimte is de uitkomst van een oorzakelijke ‘dans’ tussen de wil van de mens en de agency van de muur.

Dat ons handelen voortkomt uit zulke dynamische interactie met onze fysieke omgeving valt meestal alleen maar op wanneer deze ‘dans’ tussen mens en materie verstoord wordt. Daarbij zijn we zo ingesteld op dat onze omgeving reageert zoals we gewend zijn, dat subtiele verstoringen in die interactie ons vaak niet eens opvallen. Ten eerste zijn onze zintuigen beperkt in de mate van verandering die we kunnen waarnemen, maar ook onze aandacht speelt een grote rol. Ruimtelijke veranderingen vallen ons bijvoorbeeld pas op wanneer ze plotsklaps plaatsvinden, ze relatief groot zijn, of we onze aandacht er specifiek op vestigen. De grens tussen het wèl of níet waarnemen van veranderingen is dan ook voor iedereen anders en verschilt per situatie. Vlak onder die grens blijft de waarneming van verandering onbewust; net erboven realiseer je je vaak ineens wat er gebeurt. Daartussenin ligt een schemergebied, waarin veranderingen soms lichamelijk worden aangevoeld maar niet bewust geregistreerd. Op die grens tussen het bewuste en onbewuste voelen we vaak dat er iets aan de hand is maar kunnen we niet duiden wat, of twijfelen we over òf iets wel echt gebeurt. Wat er op die perceptuele grens precies plaatsvindt is al eeuwenlang voer voor filosofen. Maar hoe bestudeer je een grens die voor iedereen anders is en verschilt per situatie? De subjectieve ervaring lijkt het enige steekhoudende vertrekpunt. In 'What Walls Want' verkent kunstenaar Simon Kentgens de grens tussen bewuste en onbewuste ruimtelijke waarneming daarom vanuit de ervaring van de bezoeker.

Expositie: What Walls Want
Locatie: TETEM kunstruimte, Enschede
Wanneer: 5 mei t/m 19 juni 2016
www.tetem.nl