Crime Scenes | Honderd jaar foto als bewijs

Kan een foto iets aantonen, bewijzen of onthullen? Wat op een foto is te zien, is ooit zo geweest. Maar is wat op een foto staat daarom ook ‘waar’? Crime Scenes | Honderd jaar foto als bewijs is de eerste tentoonstelling ooit die laat zien op welke wijze fotografie als bewijsmiddel wordt ingezet in de rechtspraak. Van metrische opnamen gebruikt bij moordzaken aan het begin van de twintigste eeuw door Alphonse Bertillon tot aan de reconstructie van drone-aanvallen in Pakistan in 2012: Crime Scenes neemt de bezoeker aan de hand van elf case studies mee door meer dan honderd jaar foto als bewijs. Van 13 mei t/m 21 augustus in het Nederlands Fotomuseum. 

De case studies behandelen actuele en historische zaken van 1900 tot nu, waar thema’s als misdaad en oorlog, politieke geschiedenis en actuele conflicten centraal staan en humanitaire of volkenrechtelijke belangen in het geding zijn. De verschillende cases tonen elk de manieren waarop geprobeerd is om fotografie als bewijsmateriaal te gebruiken. Politiefotografie, registraties van massagraven, luchtfoto’s en satellietbeelden: alle zijn gebruikt om daders dan wel slachtoffers te identificeren.

Crime Scenes biedt een boeiende inkijk in de manier waarop in de rechtspraak naar fotografie is gekeken. Fotografie deed eind 19e eeuw, vrijwel vanaf het begin van het ontstaan van het medium, haar intrede in dit juridische veld als een objectief medium dat de waarheid kon vastleggen. Al vrij snel werd duidelijk dat fotografie niet als doorslaggevend bewijsmiddel kon worden beschouwd, maar altijd in context met het gesproken en geschreven woord, zoals een getuigenis, geplaatst moest worden. De opkomst van digitale technologieën maakt de bewijskracht van fotografie in rechtszaken steeds complexer.

Elk van de elf cases is samengesteld door een gespecialiseerde onderzoeker of forensisch expert en brengt een grote variatie aan historisch materiaal bijeen. De tentoonstelling opent met de metrische politiefotografie van Alphonse Bertillon, die aan het begin van de twintigste eeuw werd gebruikt om plaats delict te fotograferen en werd ingezet om bewijslast in rechtszaken te ondersteunen. Vervolgens wordt de bezoeker geleid langs de controversiële fotografische geschiedenis van de Lijkwade van Turijn, portretten van ter dood veroordeelde burgers gemaakt tijdens Stalin’s Grote Zuivering en het onderzoek van Richard Helmer, waaruit door middel van het over elkaar plaatsen van foto’s van Josef Mengele met die van een ongeïdentificeerde schedel geconcludeerd kon worden dat het lichaam daadwerkelijk van Nazi-crimineel Mengele was. De tentoonstelling eindigt bij de drone-aanvallen in de ontoegankelijke regio Waziristan in Pakistan in 2012, waar een analyse van satellietbeelden en videomateriaal de omstandigheden van deze aanvallen kon vaststellen.

Samenwerking
Crime Scenes is een gezamenlijk project van het Nederlands Fotomuseum (Rotterdam), Le Bal (Parijs) en The Photographers’ Gallery (Londen).

Publicatie
Bij de tentoonstelling verscheen de prijswinnende catalogus Images of Conviction – The Construction of Visual Evidence (winnaar Paris Photo-Aperture Photography Catalogue of the Year 2015), uitgegeven door Éditions Xavier Barral en samengesteld door Diane Dufour. Experts als Thomas Keenan, Luce Lebart, Jennifer Mnookin, Eric Stover, Eyal Weizman en fotografen als Susan Meiselas en Fazal Sheikh leverden een belangrijke bijdrage aan deze publicatie.

​Met dank aan: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap | Gemeente Rotterdam | BankGiro Loterij | Prins Bernhard Cultuurfonds | Wertheimer Fonds