KLASSIEKE VERLEIDING in Fries Museum tot 7 februari 2017

Sir Lawrence Alma-Tadema, De rozen van Heliogabalus, 1888, olieverf op doek, 132.7 x 214.4 cm; 193.5 x 261.2 cm (lijst), Collectie van Pérez Simón, Mexico. Foto © Arturo Piera

1 oktober jongstleden waren we aanwezig bij de opening van de prestigieuze tentoonstelling Alma-Tadema, klassieke verleiding in het Fries Museum te Leeuwarden. Een prachtige tentoonstelling met werk dat uit allerlei verschillende bronnen bij elkaar gebracht is en alleen al daarom uniek te noemen valt. Het is dan ook niet voor niets dat de tentoonstelling na Leeuwarden nog in Wenen en Londen te zien zal zijn. De Friese Lourens Alma-Tadema was in zijn tijd een celebrity, die heel goed de weg wist te vinden in de societywereld van zijn tijd. 

In 1836 werd Lourens Alma Tadema in een hecht notarisgezin in Donrijp geboren. Het gezin verhuisde naar Leeuwarden, waar zijn vader overleed. Op zestienjarige leeftijd vertrok Tadema naar de kunstacademie in Antwerpen. Hij voltooide zijn studie echter niet, want hij vond dat hij meer kon leren van schilders die niet aan de academie verbonden waren. In 1858 nam hij voor het eerst deel aan een verkooptentoonstelling, waar hij meteen een prijs won. Om vooraan in de gealfabetiseerde tentoonstellingscatalogi te komen staan, besloot Lourens zijn tweede voornaam Alma aan zijn achternaam te verbinden. In 1863, op huwelijksreis naar Italië met zijn bruid Pauline Gressin du Moulin, kwam er een keerpunt in zijn carrière. Alma-Tadema verlegde zijn artistieke focus van historische voorstellingen in de vroege middeleeuwen naar de klassieke oudheid.

Tijdens zijn huwelijksreis stuitte Alma-Tadema op de grootschalige archeologische opgravingen in Pompeï. Hij besloot om het over een andere boeg te gooien. Als pure perfectionist ging hij als een ware archeoloog aan de slag. Hij maakte schetsen van ruïnes, nam maten op, verzamelde originele voorwerpen en replica’s van Romeinse voorwerpen en legde een bibliotheek aan met werk van klassieke schrijvers. Gewapend met feitenkennis schiep hij een geloofwaardig en aantrekkelijk beeld van het dagelijks leven van de oude Romeinen. Alma-Tadema onderscheidde zich van andere klassieke oudheidschilders door dit historische onderzoek en door zijn virtuoze techniek die hij had afgekeken van zeventiende-eeuwse Nederlandse schilders. 

​Alma-Tadema leefde met zijn vrouw en kinderen in Brussel. Een van de meest invloedrijke kunsthandelaren van die tijd, de Belg Ernest Gambart, zag zijn werk en bood hem een lucratief contract aan voor 24 schilderijen. Alma-Tadema was precies wat Gambart zocht: productief, niet zo verblind door zijn idealisme dat hij de grillen van de kunsthandel niet zag en altijd in staat rijke en weelderige schilderijen te maken die pasten bij de smaak van de nieuwe bourgeoisie, in het bijzonder die van Engeland en Amerika, aldus Gambart’s biograaf. In Alma-Tadema’s privéleven was het minder goed vertoeven. Hij verloor zijn pasgeboren zoon en een paar jaar later in 1869 verloor hij zijn vrouw. Hij bleef achter met zijn twee dochtertjes, lang alleen was hij echter niet. In Londen ontmoette hij op een feestje de zeventienjarige Laura Epps, van zijn kant liefde op het eerste gezicht. Hij verhuisde samen met zijn dochtertjes naar Londen waar hij de schilderdocent en later de man van Laura werd. Aldaar veranderde Lourens zijn naam in Lawrence. Het besluit om zich in Londen te vestigen bleek een meesterzet te zijn voor zijn carrière. 

Sir Lawrence Alma-Tadema, Onbewuste rivalen, 1893, olieverf op doek, 45.1 x 62.8 cm, 74.5 x 92.6 x 7.4 cm (lijst), Bristol Museums & Art Gallery, Bristol

Alma-Tadema verkeerde in high societykringen en was lid van toonaangevende herensociëteiten. Hij was een charismatisch verteller en een entertainer pur sang. Zijn levendige feestjes waren geliefde bij kunstenaars, (rijke) klanten en intellectuelen. Zijn huis vormde een kunstwerk op zich. Hij wilde niet alleen prachtige interieurs schilderen, maar deze ook echt tot leven wekken. Het huis was een artistieke proeftuin voor zijn werk. De kamers waren aangekleed met kunst, exotische objecten, klassieke beelden en vazen, luxueuze stoffen en rijk versierde meubels. Hier kon hij experimenteren met enscenering, de plaatsing van objecten, materialen, licht en ruimte.

Alma-Tadema liet tevens zijn publiek toe in de intimiteit van zijn eigen huis, dat fungeerde als de omlijsting van zijn publieke persoonlijkheid. Hij leidde potentiële kopers rond en verleende ze toegang tot zijn atelier, met zijn laatste schilderij op de ezel. Bezoekers konden in zijn huis prenten van zijn werk kopen en gingen vaak de deur uit met een foto van de kunstenaar met handtekening erop. Alma-Tadema begreep als geen ander dat roem verkoopt. Reproducties van belang voor bekendheid klonk hem ook niet onbekend in de oren. Samen met zijn kunsthandelaren verspreidde hij zijn werk in de vorm van gravures, etsen, litho’s en foto’s. Die leverden niet alleen geld op, maar zorgden er vooral voor dat zijn werk breed verspreid werd.

Alma-Tadema ontving lovende kritieken en kreeg prestigieuze opdrachten van de nieuwe rijken, vaak Engelse of Amerikaanse zakenlieden die hun fortuin zelf hadden gemaakts. Als kers op de taart werd Alma-Tadema in 1899 geridderd door koningin Victoria, waarna hij en zijn tweede vrouw Laura door het leven gingen als Sir Lawrence en Lady Alma-Tadema.
​
Al zijn inspanningen om roem te vergaren zouden de indruk kunnen wekken dat Alma-Tadema meer geïnteresseerd was in het verkopen dan in het maken van zijn kunst. Maar niets is minder waar, hij wilde de beste zijn. Zoals hij zelf zei: “Zolang ik aan het schilderen ben, ben ik aan het werk. Ik werk hard, ik werk langzaam om ’t goed te krijgen. Als ’t niet goed is, schilder ik ’t opnieuw, een of zelfs twee keer. Maar als het klaar is, ben ik geen kunstenaar meer. Dan ben ik een verkoper.”

Sir Lawrence Alma-Tadema, Een gunstig uitkijkpunt, 1895, olieverf op doek, 58.88 x 44.45 cm, Collectie van Ann en Gordon Getty

Tijdens de spectaculaire tentoonstelling Alma-Tadema, klassieke verleiding is er een aanvullend programma. Activiteiten zoals kunstworkshops, lezingen, een symposium, filmvoorstellingen, theatrale intermezzo’s en een roman toga party staan gepland. Meer informatie over het activiteitenaanbod en aanmelden kan via www.friesmuseum.nl.

Bij de tentoonstelling verschijnt tevens een luxe rijk geïllustreerde publicatie, waarin verschillende inter(nationale) experts het leven en werk van Alma-Tadema belichten. Dit boek verschijnt in het Nederlands, Engels en Duits. Het Fries Museum brengt ook een kinderboek uit in het Nederlands en Fries: Wonen in een schilderij / Wenje yn in skilderij. Vanuit het perspectief van een van Alma-Tadema’s dochters wordt over zijn leven verteld. Het verhaal is geschreven door kunsthistorica en kinderboekschrijfster Lida Dijkstra en is geschikt voor kinderen vanaf 8 jaar. Beide boeken zijn verkrijgbaar in de museumwinkel.
​
De tentoonstelling is nog tot 7 februari in het Fries Museum te bewonderen.