PIERRE JANSSEN – IN DE GREEP VAN DE KUNST

Pierre Janssen achter zijn bureau in het Stedelijk Museum Schiedam, omslag Avrobode, 1960. Fotografie: Jan Eyk

Dubbeltentoonstelling
Stedelijk Museum Schiedam | 8 april t/m 3 september 2017
Museum Arnhem | 8 april t/m 15 oktober 2017
 
Half Nederland zit voor de buis als Pierre Janssen in de jaren zestig, zeventig op televisie over kunst vertelt. Hij praat in gewone mensentaal en is benieuwd wat kijkers vinden. Dat maakt hem uniek. In die tijd leggen kunsthistorici uit ‘hoe het zit’, vaak met moeilijke woorden.

Tien jaar na zijn overlijden staan het Stedelijk Museum Schiedam en Museum Arnhem met de grote dubbelexpositie Pierre Janssen. In de greep van de kunst stil bij zijn nog altijd vernieuwende gedachtegoed. Pierre Janssen (1926-2007) is kunstjournalist als hij in 1956 conservator wordt bij het Stedelijk Museum Schiedam. Dat doet hij zes jaar. Van 1969 tot 1982 is hij directeur van Museum Arnhem. 
 
‘Dit is van ons’
Janssen ziet kunst vooral als een middel om mensen te verbinden. Bij zijn vertrek in Schiedam zegt hij dan ook: ‘Ik wilde iets maken waar de mensen zonder moeite naar binnen gaan, waar ze het gevoel hebben ‘dit is van ons’.’ Hij wist een gastvrij, ‘democratisch’ museum te creëren, waarmee hij zijn tijd ver vooruit was. Er kwamen ‘gewone’ Schiedammers, Arnhemmers én hun kinderen. Tegelijkertijd sprak hij de doorgewinterde kunstliefhebbers aan. Tijdens lezingen en rondleidingen hingen mensen aan zijn lippen.
 
Eerste televisieprogramma over kunst
De duotentoonstelling in Schiedam en Arnhem laat zien wie Janssen was, wat hij deed, welk werk hij aankocht en wat hem tot pionier maakte. De titel knipoogt naar het televisieprogramma Kunstgrepen waar Janssen twaalf jaar lang – tussen 1959 en 1975 – over kunst vertelt. Voor veel mensen zijn die praatjes een eerste kennismaking met kunst. Kunstgrepen is ook het eerste kunstprogramma op televisie.
 
Televisiestudio
De tentoonstellingen in Schiedam en Arnhem geven samen een compleet beeld van Janssen. In een huiskamersetting met sofa´s en ouderwetse televisietoestellen draaien zo’n tien afleveringen van Kunstgrepen, programma’s die nu voor het eerst weer te zien zijn. Ook is de televisiestudio waar Janssen zijn programma opnam, nagebouwd. Elders draait een film over Pierre Janssen van Lex Reitsma, documentairemaker en vormgever van de tentoonstelling. Beide musea tonen daarnaast Janssens aankopen, waaronder belangrijk werk van CoBrA en Jan Mankes.
 
Aankopen
Zowel in Schiedam als Arnhem koopt Janssen kunst van regionale en landelijke kunstenaars. In Schiedam gaat het om werk van experimentele CoBrA-kunstenaars onder wie Karel Appel, Lucebert en Constant, maar ook van Jan Sluijters. Dat maakt dat het museum nu samen met het Stedelijk Museum Amsterdam de oudste collectie CoBrA bezit. In Arnhem bouwt hij voort op de collectie figuratieve moderne kunst met werk van Dick Ket, Jan Mankes en eigentijdse kunstenaars als Pat Andrea, Klaas Gubbels en Kees Fransse. Het is voor het eerst dat de musea zo’n compleet beeld van Janssens aankopen presenteren.
 
Vertellers van nu
In Schiedam herleeft Janssens kantoor en komen vertellers van nu aan het woord: Jasper Krabbé, Wim Pijbes, Hans den Hartog Jager en Henk van Os. Ze gaan elk op hun eigen manier in op Janssens aankopen. In 1960 introduceert Janssen in Schiedam de KunstKlassen, workshops voor kinderen en volwassenen, in die tijd een novum. Alleen het Stedelijk Museum in Amsterdam had een Kinderwerkplaats. Tijdens de tentoonstelling zal dat atelier in Schiedam in de geest van die tijd compleet met vingerplanten herleven. Bezoekers kunnen daar ook zelf aan de slag.
 
Herinneringen 
In Schiedam haalt Janssen in 1959 kunst van Schiedamse verzamelaars naar het museum. Dat was nooit eerder vertoond. Bijna zestig jaar later laat het museum zien wat Schiedammers nu aan de muur hebben. En wat weten ze nog van Pierre Janssen? Ook in Arnhem is aandacht voor herinneringen. Het museum nodigt mensen uit plaats te nemen in een kast achter een gordijntje. Daar kunnen ze vrijuit over Janssen spreken. Een camera registreert wat ze zeggen. Een deel van het materiaal is te zien in de tentoonstelling. Het Gelders Archief neemt de filmpjes op in zijn collectie.
 
Studenten
Zowel in Schiedam als Arnhem stelt Janssen zich op als intermediair tussen kunstenaar, kunst en publiek. In Arnhem organiseert hij tussen 1969 en 1972 een aantal verkooptentoonstellingen waar mensen tegen een schappelijke prijs een kunstwerk kunnen kopen van kunstenaars uit Arnhem en omstreken. Zo helpt hij plaatselijke kunstenaars. 
Dat gebeurt opnieuw, in samenwerking met studenten van ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten. Kunstenaars die aan ArtEZ hebben gestudeerd stellen een werk beschikbaar. Hoe Pierre Janssen over kunst sprak, wordt in samenwerking met ArtEZ vertaald in een hedendaagse methode à la Pierre Janssen.
 
Mr. Museum
In 1959 wordt Pierre Janssen tijdens een van zijn lezingen in het land ontdekt voor televisie. Hij blijkt een supertalent. In zijn latere leven raakt hij bekend als panellid bij Ren je rot, een televisieprogramma voor kinderen. Hij komt veelvuldig op televisie om als een soort Mr. Museum commentaar te geven bij kunstnieuws. Ook is hij de eerste gast van het televisieprogramma Zomergasten.
 
Biografie en documentaires
- De vormgeving van de tentoonstellingen in Arnhem en Schiedam wordt verzorgd door grafisch ontwerper en filmmaker Lex Reitsma. Zijn documentaire Pierre Janssen. In de greep van de kunst wordt op 5 juni 2017 uitgezonden op NPO 2.
- Op zaterdag 8 april 2017, de dag van de opening, wijdt Andere Tijden een uitzending aan Pierre Janssen. NPO 2, 21.20 uur.
- Bij de tentoonstelling verschijnt de biografie Pierre Janssen. Journalist / tv-presentator / museumdirecteur / kunstverteller van Petra Timmer bij uitgeverij Scriptum Schiedam.
 
Sponsoren
De tentoonstelling is mede mogelijk dankzij de Gemeente Schiedam, Gemeente Arnhem, BankGiro Loterij, Mondriaan Fonds, Fonds voor Cultuurparticipatie, De Groot Fonds
Elise Mathilde, Gravin van Bylandt Stichting, Gifted Art, Dorodarte, J. E. Jurriaanse Stichting