Gustav Klimt tentoonstelling laat zien hoe kunstenaars rond de eeuwwisseling (1900) zich door elkaar lieten inspireren.

Gustav Klimt, Beethovenfries (detail), 1901-02, caseïneverf, stuclagen, tekenpotlood, applicaties van verschillende materialen (glas, parelmoer, etc.), goudlagen op mortel, 216 x 3438 cm, Belvedere, Wenen, langdurig bruikleen in de Secession.

Veel bijzondere schilderijen te zien in Van Gogh Museum
 
Tekst Gerrit Brand
Fotografie Suhaila Sahmarani

Het van Gogh Museum toont van 7 oktober ’22 tot en met 8 januari ’23 het werk van Gustav Klimt. Op 5 oktober was de voorbezichting door de pers waarbij we een mooie fotoreportage maakten. De belangstelling van de pers was trouwens overweldigend. ’s Avonds zagen we in Nieuwsuur (NPO2) een uitgebreide reportage over de Klimt-tentoonstelling in Amsterdam. Iets bijzonder dus.
​

Emilie Gordenker Directeur Van Gogh museun

We arriveerden op het Museumplein en terwijl je daar altijd zo mooi je auto kwijt kunt in de parkeergarage bleek deze gesloten. Een groot rood kruis gaf aan dat het niet gewenst was naar binnen te rijden. Na enige omzwervingen in de omgeving vonden we echter zomaar een parkeerplaats op straat voor het museum. Waarom zeg ik dit? Omdat je je als niet-inwoner van Amsterdam altijd een beetje zorgen maakt over het parkeren in die stad. Ook over de kosten daarvan. Nou ja, drie uur parkeren voor – ik meen - € 19,95 valt dan nog mee.


Hoe dan ook. De expositie met schilderijen van Gustav Klimt 1862- 1918 (die arme Klimt stierf aan de Spaanse griep – toch net zoiets als tegenwoordig op je 56ste doodgaan aan corona, nietwaar, maar dit terzijde) is heel bijzonder. Gustav Klimt Omdat er schilderijen getoond worden die nooit eerder bij elkaar gebracht zijn. Het team van het Van Gogh Museum plaatste het werk van Gustav Klimt letterlijk te midden van zijn inspiratiebronnen. Een groots opgezet overzicht van het oeuvre van Klimt met iconische topstukken van over de hele wereld, zoals Judith (1901), Emilie Flöge (1902) en Waterslangen II (1904) in samenhang met werk van andere grootheden zoals Van Gogh, Rodin en Matisse. Golden Boy Gustav Klimt  geeft een overzicht van een duizelingwekkende carrière waarin een hunkering naar vrijheid en vernieuwing centraal staat. Emilie Gordenker, directeur Van Gogh Museum tijdens de perspresentatie: ‘Met deze tentoonstelling wordt Klimt op vernieuwende wijze neergezet: niet als het op zichzelf staande genie, maar als een man wiens werk ontstond en floreerde dankzij de inspiratie van internationale geestverwanten. Het Van Gogh Museum heeft de slagkracht om een baanbrekende tentoonstelling met bruiklenen uit de hele wereld te organiseren, en wij hopen dat bezoekers uit binnen- en buitenland speciaal hiervoor ons museum zullen bezoeken.'
Wat dat laatste betreft: dat zal geen probleem opleveren. De entree van het museum werd en wordt overstelpt met mensen die naar binnen willen en gelukkig al online een kaartje hebben gereserveerd. Bij de ingang staan dan ook bordjes waar op vermeld staat dat het museum de hele dag al uitverkocht is. Erg frustrerend als je in een opwelling besluit even de Klimt-tentoonstelling te bezoeken. Lukt vast niet. Van tevoren reserveren luidt het devies.

​Duizelingwekkend 
In het keizerlijke Wenen, de hoofdstad van de Habsburgse dubbelmonarchie, gold Gustav Klimt (1862-1918) rond 1900 als een van de allergrootsten. En nog steeds wordt hij gezien als een van de meest originele kunstenaars uit de moderne kunstgeschiedenis.  
Golden Boy Gustav Klimt brengt een turbulente loopbaan in kaart aan de hand van thema’s die chronologisch in Klimts oeuvre aan bod komen. Centraal hierin staat de ontwikkeling die hij doormaakte onder invloed van tijdgenoten die net als hij radicaal braken met conventies en hunkerden naar vernieuwing.   

In de tentoonstelling, mede-samengesteld door conservator Renske Suijver, zijn Klimts krachtige vrouwenportretten te zien naast die van Singer Sargent en Whistler. Zijn vierkante landschappen hangen zij aan zij met de schilderijen van Vincent van Gogh. Ook het sensuele lijnenspel van Rodin en de gewaagde kleurencomposities van Matisse drukten een belangrijk stempel op Klimts werk. Er zijn vierentwintig schilderijen en twaalf werken op papier van Klimt te bewonderen. En een even groot aantal werken van andere Europese  kunstenaars, zoals Vincent van Gogh, Whistler, Sargent, Toorop, Monet, Rodin, Toulouse-Lautrec en Matisse. 
 
Een klassiek begin  

In de jaren tachtig van de negentiende eeuw was Klimt, samen met broer Ernst en bevriend kunstenaar Franz Matsch, deel van een opkomend jong kunstenaarstrio. De mannen ontvingen opdrachten voor de decoratie van belangrijke gebouwen, zoals het Burgtheater en het trappenhuis van het Kunsthistorisches Museum. Een van de eerste werken in de tentoonstelling is Klimts portret van componist en pianist Josef Pembaur (1890). Het werk is traditioneel omdat het de gedetailleerde stijl van Alma Tadema en het historisme volgt. Ook de verwijzingen naar klassieke architectuur en muziek op de door Klimt ontworpen lijst sluiten aan bij de conventionele historische stijlen die lang in Wenen in zwang waren.  

​Radicale vernieuwing 

Maar de tijden waren aan het veranderen. Een nieuwe generatie kunstenaars en schrijvers stond op en ageerde tegen de kleinburgerlijke, verstikkende moraal. Zij ijverde voor vernieuwing op artistiek en intellectueel gebied. Samen met hen richtte Klimt in 1897 de kunstenaarsvereniging Secession op. Doel: Wenen opschudden met buitenlandse kunst. Gretig begon Klimt in nieuwe stijlen te werken en al snel werd hij het enfant terrible van de Weense kunstscene. Hij werd verketterd door de naar binnen gekeerde gevestigde orde. Zijn drie eigenzinnige plafondschilderingen die hij voor de universiteit van Wenen had gemaakt werden wegens het vele naakt verwijderd. Maar voor de Weense avant-garde die over de grenzen durfde te dromen belichaamde Klimt de grote belofte.  
Die loste hij ruimschoots in. In 1902 presenteert Klimt zijn Beethovenfries in de Secession als hommage aan de Negende Symfonie van Beethoven, de grote cultfiguur van de nieuwe generatie. Een reproductie van het fries is op ware grootte te zien in de tentoonstelling, met daaronder diverse voorstudies. Het Beethovenfries is de opmaat naar de ‘gouden periode’, waarin Klimt bladgoud gebruikte in zijn schilderijen. Ronduit spectaculair is het schilderij Waterslangen II (1904), dat voor het eerst in zestig jaar in het openbaar te zien is – een van de hoogtepunten in de tentoonstelling. 

Gustav Klimt, Waterslangen II, 1904, Bewerkt 1906-1907, Olieverf op doek, 80 x 145 cm, Privécollectie, courtesy of HomeArt.

Revolutionair 

Een ander meesterwerk uit de gouden periode is Judith (1901), het allereerste werk waarin Klimt goud nadrukkelijk verwerkte. Het schilderij is geïnspireerd op de gelijknamige heldin uit de Bijbel die het hoofd van Holofernes afhakt om haar volk te bevrijden. Klimt brengt Judith naar zijn eigen tijd en verbeeldt haar als sterke, zelfverzekerde Joodse vrouw die midden in de samenleving staat. Klimt nam veel opdrachten van de Joodse bourgeoisie aan en zette zich daarmee af tegen de conservatieve adel en de gevestigde orde in een tijd waarin antisemitisme welig tierde. Ook met zijn expliciete weergave van vrouwelijke seksualiteit en autonomie schopte hij tegen traditionele conventies aan en sluit hij aan bij de revolutionaire psychoanalyse van tijdgenoot Freud. 

Het gracieuze Portret van Hermine Gallia (1903-1904) werd geroemd vanwege de nieuwe aanpak en stilering. Het schilderij is beïnvloed door de verfijnde vrouwenportretten van Whistler en het impressionisme. Klimt was geïnspireerd door de manier waarop Henri de Toulouse-Lautrec en andere kunstenaars de vrouwen in Parijs verbeeldden. Ook wereldberoemde werken als Eugenia Primavesi (1913) en Adele Bloch-Bauer II (1912) zijn in de tentoonstelling te zien. De schilderijen zijn groot, krachtig en expressief, decoratieve patronen vullen de achtergrond. 
Een sleutelwerk in de tentoonstelling is Portret van Emilie Flöge (1902), modeontwerper en zelfstandig ondernemer. Met haar bracht Klimt ettelijke zomers door aan de Attersee bij Salzburg, waar hij ook vele landschappen maakte. Van Goghs invloed is nooit ver weg in zijn kleurrijke en met brede, pasteuze toets opgezette werken, zoals Laan naar kasteel Kammer uit 1912. 

De wereld van gisteren 

De tentoonstelling sluit af met het monumentale werk De bruid (1918). Grote delen van het schilderij zijn onbeschilderd, waardoor te zien is hoe Klimt zijn composities en kleurenpalet opbouwde. Het werk stond onvoltooid op de ezel toen Klimt stierf – symbolisch in het jaar 1918. Gedurende Klimts leven was Wenen uitgegroeid tot Europese metropool en smeltkroes van diverse volkeren en culturen. Een wereld van vrijheid en vooruitgang die Klimt had mede vorm gegeven en die in de decennia na zijn dood volledig zou instorten. Een deel van zijn werk zou geroofd worden door de nazi’s, een ander deel raakte verspreid over de wereld.  
 
Catalogus 


Bij de tentoonstelling verschijnt een rijk geïllustreerde catalogus, met bijdrages van experts op het gebied van Klimts schilderijen, Klimts tekeningen en de West-Europese moderne kunst. Klimt geïnspireerd door Van Gogh, Rodin, Matisse wordt uitgegeven door Uitgeverij Tijdsbeeld, Gent in samenwerking met het Van Gogh Museum. Distributie in Nederland en Vlaanderen: Rubinstein, Amsterdam. Uitgever van de Engelse en de Duitse editie is Hirmer Verlag.  ​

Bas van Beek , is de kunstenaar die het behang en dergelijke ontwierp

 
Bas van Beek 

Het Van Gogh Museum heeft ontwerper-kunstenaar Bas van Beek (1974) gevraagd zich te laten inspireren door het werk van Gustav Klimt. Hij ontwierp een ‘Klimt-vocabulaire’, een vormentaal op basis van de decoraties in Klimts schilderijen. Bijzonder de moeite waard. Bas van Beek is niet de eerste de beste. Voor de grote overzichtsexpositie Van Thonet tot Dutch design (2020) in het Stedelijk Museum in Amsterdam maakte hij behang en bewegende videoanimaties van decoratieve prints van de Amsterdamse School en het postmoderne designplatform Memphis. In het Kunstmuseum in Den Haag had vorig jaar hij een solo-expositie Moord en Brand. En in het Van Abbemuseum in Eindhoven de expositie Oog in oog met Gustav Klimt. een totaalervaring waarin Van Beek eigen meubels en tegels combineerde met de art-nouveauschilderijen van Gustav Klimt. Niet zo gek dat het Van Goghmuseum hem vroeg mee te werken aan deze Gustav Klimt tentoonstelling.
 
 
Steungevers 

De tentoonstelling is mede mogelijk gemaakt door Rosaline Wong en HomeArt, Turing Foundation, Fonds 21, Mondriaan Fonds, Blockbusterfonds, Prins Bernhard Cultuurfonds, Stichting Zabawas, Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, Vereniging Rembrandt, Hyundai en The Fanzhi Foundation for Art and Education. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft namens de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap een indemniteitsgarantie toegekend.  
De tentoonstelling is een samenwerking met het Belvedere in Wenen. 
 
Golden Boy Gustav Klimt. Inspired by Van Gogh, Rodin, Matisse… is te zien van 7 oktober 2022 tot en met 8 januari 2023.  
​

​Links: Gustav Klimt, Emilie Flöge, 1902 (met aanpassingen tot 1908), Olieverf op doek, 178 x 80 cm, Wien Museum. Rechts: Gustav Klimt, Portret van Hermine Gallia, 1903-1904, Olieverf op doek, 170,5 x 96,5 cm, The National Gallery (in 1976 aangekocht).