Unieke tentoonstelling Van Gogh Museum

 ‘Je liefhebbende Vincent’. Van Goghs mooiste brieven
Van 9 oktober ’20 t/m 10 januari 202

Tekst Gerrit Brand
Fotografie Suhaila Sahmarani
 
Af en toe gaan we er nog wel eens op uit om een persbijeenkomst voor een bijzondere tentoonstelling bij te wonen. Ondanks de coronaperikelen kon de bijeenkomst rondom de opening van de expositie van de brieven van Vincent van Gogh aan zijn broer Theo ‘fysiek’ doorgaan. Met de nodige beperkingen. En petit comité (om in Franse sferen te blijven). Maar dat gaf ons gelegenheid de expositie heel goed te bekijken.

Het is een kleine tentoonstelling, in één zaal van het museum. Vanwege hun kwetsbaarheid en lichtgevoeligheid worden de brieven slechts zelden getoond. Het is heel bijzonder om de brieven van Vincent aan Theo te zien, begeleid door de schilderijen waarover hij in zijn brieven schrijft. Want Vincent vertelde graag aan Theo waar hij op dat moment mee bezig was en om een en ander te verduidelijken voegde hij in zijn brief vaak een schetsje toe van het schildererij waaraan hij werkte. Zoals bijvoorbeeld van het schilderij van zijn slaapkamer in Arles, de Zuid-Franse plaats waar hij in 1888 en 1889 ruim een jaar woonde.
Toevallig waren wij afgelopen zomer even aan de Franse Rivièra en konden het niet laten om Arles te bezoeken. Leuke stad, veel te doen, veel herinneringen aan Van Gogh. We bezochten onder andere de Fondation Van Gogh. Zeer de moeite waard, maar dit terzijde.
 
‘Er is de kunst van lijnen en kleuren, maar de kunst van het woord is en blijft evengoed bestaan.’
– Vincent van Gogh

Vincent van Gogh was niet alleen een groot kunstenaar, maar ook een gepassioneerd briefschrijver. Zijn brieven bieden een intieme blik in zijn gedachtewereld en gevoelens. Vanwege hun kwetsbaarheid worden de brieven zelden aan het publiek getoond. De tentoonstelling ‘Je liefhebbende Vincent’. Van Goghs mooiste brieven biedt de bezoeker de unieke gelegenheid om een veertigtal prachtige brieven van Vincent van Gogh te bewonderen, in combinatie met beroemde werken als De aardappeleters (1885), De slaapkamer (1888) en De zaaier (1888).

Persoonlijk en meeslepend
Het Van Gogh Museum beheert het leeuwendeel van de 820 brieven die Vincent van Gogh (1853-1890) schreef, voornamelijk aan zijn broer Theo. De brieven zijn een belangrijke bron om Van Gogh als mens beter te begrijpen. In een persoonlijke en meeslepende stijl vertelt hij niet alleen over zijn schilderijen – en die van anderen – en over zijn ambities als kunstenaar, maar ook over zijn visie op leven en dood, zijn eenzaamheid en zijn behoefte aan liefde en vriendschap. Onderwerpen waar iedereen zich mee kan identificeren.

 
Bruiklenen
In de tentoonstelling zijn circa 40 brieven te zien, alle uit de collectie van het Van Gogh Museum. Daarnaast zijn er 21 schilderijen en tekeningen uit de collectie van het Van Gogh Museum te bewonderen, en twee schilderijen in bruikleen uit particuliere collecties: Landschap met overhangende bomen (1883) en Veld met een ploeger (1889). Beide schilderijen worden voor het eerst getoond naast de brief met de bijbehorende schets.

Brief van Van Gogh én Gauguin
Voor het eerst te zien in het Van Gogh Museum is de brief die de Vincent van Gogh Stichting afgelopen juni aankocht voor het museum. De brief is in 1888 geschreven door Van Gogh én Paul Gauguin. Beurtelings doen zij verslag aan hun kunstenaarsvriend Emile Bernard over hun gezamenlijke verblijf in het Gele Huis in Arles, waar ze samen schilderden en discussieerden over hun visie op de moderne kunst en de rol daarvan in de toekomst. Het is de enige brief die Van Gogh ooit samen met een andere kunstenaar schreef.

Artistieke zoektocht
De tentoonstelling vertelt aan de hand van Van Goghs brieven het verhaal van zijn kunstenaarschap en van de hechte band met zijn broer Theo, van de allereerste tot de laatste brief. Ze getuigen van Van Goghs artistieke zoektocht, zijn voorkeur voor kunst die de ruwe kant van het leven laat zien, zijn grote dromen en de worsteling met zijn ziekte. Een aantal van de brieven is ook te beluisteren in de tentoonstelling, zoals de aangrijpende brief die Van Gogh schreef vlak voordat hij voor het kunstenaarschap koos, en waarin hij zich wanhopig afvraagt waar het heen moet met zijn leven: ‘Ik ben een man van hartstochten, in staat en geneigd om min of meer onzinnige dingen te doen waarvan ik soms wel min of meer spijt heb.’ Ook is er een brief waarin Van Gogh op ontroerende wijze schrijft over het samenleven met Sien, een voormalige prostituee, en haar twee kinderen.

Drents Museum
Van de geselecteerde brieven zijn er vele met prachtige schetsen. Bijzonder is het vorig jaar verworven schilderij Onkruid verbrandende boer (1883), gezamenlijk gekocht met het Drents Museum, dat nu te zien is naast de brief waarin Van Gogh het werk schetst en uitdrukt waar hij naar zoekt: ‘zóó dat het meer de grootheid der vlakte en het vallen van den avond geeft en ‘t vuurtje ’t eenige lichtstipje is met ietwat rook.’
Topstukken uit de collectie, zoals De aardappeleters, de schilderijen van bloeiende boomgaarden en  De slaapkamer, worden getoond samen met de schetsen die Van Gogh ervan maakte in zijn brieven: ‘ik had een nieuw idee in mijn hoofd en zie hier de krabbel. […] Deze keer is het gewoon mijn slaapkamer.’
Via de brieven die hij schreef vanuit de inrichting worden de bezoekers deelgenoot van zijn verdriet en grote onzekerheid in deze moeilijke periode: ‘Daarom ben ik nog niet zo ver dat ik hier spoedig weg moet, ik zou weer melancholiek worden over alles. En het is zelfs pas iets van de allerlaatste dagen dat de afkeer van het leven vrij radicaal is omgeslagen. Van hier naar willen en doen is nog een lange weg.’
Natuurlijk wordt ook Vincents laatste brief aan Theo getoond; ‘Ik voor mij wijd me met al mijn aandacht aan mijn doeken’, schrijft hij daarin. Ook de eerdere, onvoltooide versie van deze brief, die Van Gogh bij zich droeg toen hij zichzelf op 27 juli 1890 in de borst schoot, is in de tentoonstelling te zien.

Tegelijkertijd met de tentoonstelling lanceert het Van Gogh Museum nieuwe afleveringen van de brievenpodcast voorgelezen door Ester Naomi Perquin, Huub van der Lubbe en Abdelkader Benali.

Ter gelegenheid van de tentoonstelling verschijnt bij uitgeverij Prometheus Troost voor bedroefde harten. Brieven van Vincent van Gogh, een nieuwe bloemlezing met Van Goghs 76 mooiste brieven. Samenstellers Nienke Bakker, Leo Jansen en Hans Luijten waren in 2009 de editeurs van de internationaal gelauwerde zesdelige uitgave van Van Goghs correspondentie.

 
Mag ook wel eens genoemd worden: begunstigers
Het Van Gogh Museum is de heer en mevrouw Cheung Chung Kiu in het bijzonder zeer erkentelijk voor hun genereuze bijdrage. De tentoonstelling is mede tot stand gekomen dankzij de Vincent van Gogh Stichting en de financiële steun van Hyundai, de leden van The Sunflower Collective, het Mondriaan Fonds, de Turing Foundation en het Prins Bernard Cultuurfonds. Een bijzonder woord van dank gaat uit naar het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en de hoofdpartners van het Van Gogh Museum: de BankGiro Loterij, Van Lanschot en ASML.