Kleur ontketend

Moderne kunst in de Lage Landen 1885-1914

Piet Mondriaan, Molen bij zonlicht, 1908, olieverf op doek, 114 x 87 cm, Gemeentemuseum Den Haag.

3 oktober 2015 t/m 4 januari 2016

In de korte periode tussen 1885 en het begin van de Eerste  Wereldoorlog vindt in de schilderkunst van de Lage Landen een moderne Renaissance plaats. Kleur wordt bevrijd van de ketenen van de zichtbare werkelijkheid. Gras kan ineens koel blauw zijn, een gezicht is helder paars en bomen kleuren rood. Kleur heeft een eigen betekenis gekregen. Het is een van de belangrijkste momenten in de moderne kunstgeschiedenis. De inspiratie komt van de Franse (neo)impressionisten, maar de kunstenaars in de Lage Landen geven hier een geheel eigen invulling aan. Het Gemeentemuseum toont de wisselwerking tussen beide landen met zowel duidelijke verschillen als overeenkomsten. Deze unieke tentoonstelling is mede mogelijk door de renovatie van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen, waardoor de topstukken uit de collectie nu kunnen reizen. Van de Franse godfathers van kleur als Claude Monet, Paul Signac, Henri Matisse en Paul Cézanne tot de meesters van de Lage Landen als Leo Gestel, Jan Toorop, Piet Mondriaan, James Ensor, Jan Sluijters, Henry Van de Velde en Rik Wouters: ze komen allemaal samen en het resultaat is een waar feest voor het oog.

Kees van Dongen, Portret van Dolly, 1909.

Het verhaal van de moderne Renaissance in de Lage Landen begint in 1883 bij de kunstenaarsvereniging Les Vingt in Brussel. Kunstenaars als Theo van Rysselberghe, Jan Toorop en Henry van de Velde maken hier kennis met het impressionisme en pointillisme van hun Franse collega’s als Claude Monet, Georges Seurat en Paul Signac. Het maakt diepe indruk op de Belgische en Nederlandse kunstenaars. Zij ontwikkelen zich vervolgens van navolgers van het (neo)impressionisme tot de aanstichters van de moderne kunst, waarin het medium kleur los staat van de zichtbare werkelijkheid. Via Toorop bereikt de moderne kunst vanuit Brussel ook Den Haag en Amsterdam, waar het Amsterdams luminisme ontstaat. Onder invloed van het werk van Vincent van Gogh behandelen kunstenaars als Mondriaan, Sluijters en Gestel kleur en vorm als middel om persoonlijke beleving uit te drukken. Het resultaat zijn zinderende en krachtige kleurencombinaties, zoals in Mondriaan’s Molen bij Zonlicht of Maannacht II, Laren van Sluijters.

Niet toevallig vindt deze moderne Renaissance plaats in een roerige periode. De jaren 1885-1914 vormen een turbulente tijd vol optimisme, waarin nieuwe ontdekkingen elkaar met enorme snelheid opvolgen. Het geloof in de toekomst, het enthousiasme, maar ook de onzekerheden die met deze vernieuwingen gepaard gaan, kenmerken de kunst van die tijd. Denk aan het nieuwe elektrische licht, door Jan Sluijters in Bal Tabarin bejubeld. Met ruim 100 schitterende werken - gecombineerd met foto’s, brieven en ander archiefmateriaal - vertelt Kleur ontketend over de ontwikkelingen die elkaar in razend tempo opvolgen, totdat de Eerste Wereldoorlog alles tot stilstand brengt.

Rik Wouters

In de tentoonstelling is er speciale aandacht voor de Belgische kunstenaar Rik Wouters (1882- 1916). Deze schilder en beeldhouwer liet in de korte tijd dat hij leefde een schitterend oeuvre na. Zijn schilderijen, met daarin vaak een hoofdrol voor zijn vrouw Nel, zinderen van kleur en licht. In België is hij de publiekslieveling. In Nederland heeft hij nog niet eerder de aandacht gekregen die zijn werk verdient. In de tentoonstelling wordt nu een volledige zaal aan hem gewijd.

Restauratieproject

Ter voorbereiding van Kleur ontketend heeft het Gemeentemuseum een restauratieproject opgestart om een aantal belangrijke schilderijen uit de collectie materiaal-technisch te onderzoeken en te restaureren. Daarbij concentreert het team van restauratoren zich op de oorspronkelijke kleuren van deze schilderijen, die door vuil en het verkleuren van de vernislaag in de loop der jaren veranderd zijn. Door het verwijderen van het vernis en het schoonmaken van het verfoppervlak worden de oorspronkelijke verflagen weer zichtbaar en stralen de schilderijen weer zoals de kunstenaars het bedoeld hadden. Zo is een wat sombere Babyslaapkamer van Jan Sluijters opeens gaan bruisen van roze en geel, blijkt het groen van het Huisje bij zonlicht van Piet Mondriaan opeens uit vele verschillende tinten blauw te bestaan en zijn de bloemen in de tuin van Jan Toorop’s Trio Fleuri weer gaan bloeien. Ook een aantal werken van bruikleengevers zijn speciaal voor deze tentoonstelling gerestaureerd.

De tentoonstelling komt tot stand in nauwe samenwerking met Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen (KMSKA) en sluit aan op het culturele feestjaar Vlaanderen-Nederland.

Bij de tentoonstelling verschijnt een catalogus met teksten van Frouke van Dijke, Doede Hardeman, Anita Hopmans, Hans Janssen, Caroline Roodenburg en Herwig Todts. 

http://www.gemeentemuseum.nl