ZE ZIJN EINDELIJK THUIS, NA 14 JAAR ZIJN GESTOLEN VAN GOGHS TERUG IN MUSEUM

Feestelijk onthaal van verloren gewaande schilderijen door Minister Bussemaker en Directeur Rüger

Minister Jet Bussemaker en directeur Axel Rüger voor de twee schilderijen. Foto: Jan Kees Steenman

Na 14 jaar afwezigheid zijn twee verloren gewaande schilderijen van Van Gogh vanaf vandaag weer te zien in het Van Gogh Museum. De schilderijen werden in 2002 gestolen uit de museumcollectie. De dieven waren bliksemsnel en stonden binnen enkele minuten buiten. Het nieuws van de roof sloeg destijds in als een bom. Vorig jaar september stuitte een team van de Guardia di Finanza tijdens een inval in de buurt van Napels op de twee schilderijen. Dankzij de inzet van de Italiaanse en Nederlandse autoriteiten werden de werken relatief snel vrijgegeven en konden ze aan hun reis naar Amsterdam beginnen. Vanaf vandaag zijn ze weer terug in de museumcollectie, waar ze worden getoond in de staat zoals ze werden aangetroffen, zonder lijsten.

​Zeegezicht bij Scheveningen

Dit zeegezicht maakte Van Gogh in 1882, toen hij in Den Haag woonde. Vanuit de stad was hij naar zee getrokken om er een ‘nijdig stormpje’ vast te leggen. De donkere lucht en vooral de aanrollende golven heeft hij goed getroffen: ‘een effekt als van de voren van een omgeploegd land’, schreef hij aan zijn broer Theo.

Van Gogh maakte deze studie snel en vlot. Voor de koppen van de golven kneep hij de verf zelfs rechtstreeks uit de tube. De harde wind bemoeilijkte het schilderen. Het waaide zo hard dat overal zandkorrels in de verf terecht kwamen. Hoewel het een van zijn eerste olieverfwerken is, kun je Van Goghs eigenzinnige penseelstreek al goed herkennen.

​Het uitgaan van de Hervormde Kerk te Nuenen Nuenen, januari - februari 1884 en herfst 1885 Vincent van Gogh (1853 - 1890) olieverf op doek, 41.5 cm x 32.2 cm Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Stichting)

Zeegezicht bij Scheveningen Den Haag, augustus 1882 Vincent van Gogh (1853 - 1890) olieverf op papier op doek, 36.4 cm x 51.9 cm Van Gogh Museum, Amsterdam (Staat der Nederlanden, legaat A.E. Ribbius Peletier)

---

Het uitgaan van de Hervormde Kerk te Nuenen

Van Gogh maakte dit schilderijtje voor zijn moeder, om haar op te vrolijken. Zij had haar been gebroken en was aan bed gekluisterd. Het toont de kerk in Nuenen waar Vincents vader predikant was. Het was het eerste schilderij dat hij aan zijn ouders gaf.

De voorstelling wijkt af van het schetsje in een brief en de tekening van de kerk die Vincent eerder maakte. Op beide staat een boer met spade op de voorgrond. Ook op de röntgenfoto zie je diezelfde boer. Daaruit blijkt wel dat Van Gogh delen van het schilderij later heeft bijgewerkt. De boer verving hij door een groepje kerkgangers, de kale bomen en de heg kregen herfstbladeren. Het doek zit op een origineel spieraam, met verfresten. Waarschijnlijk veegde Van Gogh zijn kwasten daar aan af.

‘Met de thuiskomst van de teruggevonden werken is onze collectie weer compleet. En kunnen we deze bijzonder pijnlijke periode eindelijk afsluiten. Ik heb mij er zo op verheugd dat we deze twee juwelen weer kunnen laten zien aan ons publiek. Vandaag is het dan eindelijk zover. We hebben ruim 14 jaar hun verhaal niet kunnen vertellen, maar vanaf vandaag hebben ze weer een gezicht en een stem! Ze zijn thuis! Ongelooflijk’, aldus directeur Axel Rüger.

Uit eerste onderzoek blijkt dat de werken relatief geringe schade hebben opgelopen. Op een enkele zichtbare beschadiging van Zeegezicht bij Scheveningen na, is de conditie van de Van Goghs redelijk goed. De meest in het oogspringende schade is ontstaan direct na de roof toen de werken door een van de dieven ontdaan werden van hun lijsten.
Vermoedelijk is er de jaren daarna niet al te veel mee gesold en hebben ze een rustige tijd gehad achter de dubbele wand in het huis van de ouders van maffiabaas Raffaele Imperiale waar ze werden aangetroffen.
Vandaag werden de teruggekeerde schilderijen feestelijk onthuld door de demissionair minister van Cultuur Jet Bussemaker en museumdirecteur Axel Rüger. De werken zijn tot en met 14 mei te zien. Daarna gaan ze voor onderzoek en behandeling naar het restauratieatelier.
 
Verloren gewaand en teruggevonden
Leden van een specialistisch team van de Italiaanse Guardia di Finanza stuitten vorig jaar op de twee gestolen werken tijdens een inval in een van de huizen van de voortvluchtige Napolitaan Raffaele Imperiale. Zo kwam er in september 2016 een einde aan zoveel jaren onzekerheid over conditie en verblijfplaats van de schilderijen die in 2002 werden gestolen uit het Van Gogh Museum.
 
‘Als directeur van het museum heb ik aan den lijve ondervonden wat het doet met je mensen als zoiets ingrijpends gebeurt, ook 14 jaar na dato. De afgelopen jaren ben ik betrokken geweest bij het zoeken naar de werken. Dat ik ze nu terugkrijg en voor het eerst in onze collectie zie, is zo mooi!’, zegt Axel Rüger.
 
Veertien jaar gissen naar conditie en verblijfplaats
Er bestond lange tijd grote angst dat de werken aanzienlijke schade hadden opgelopen. De teruggevonden werken blijken echter in redelijk goede conditie. De relatief geringe schade is des te frappanter, omdat beide schilderijen na de diefstal met geweld uit de lijst zijn gehaald waarbij Zeegezicht bij Scheveningen schade opliep door toedoen van een van de inbrekers.
 
Het doek Uitgaan van de Hervormde Kerk te Nuenen oogt op het eerste gezicht ongeschonden, op enkele lichte beschadigingen aan de rand na en wat krasjes in de vernislaag. Het werk Zeegezicht bij Scheveningen heeft meer te lijden gehad. In de linkeronderhoek ontbreekt een stuk van het papier, waardoor een aanzienlijk deel van de afbeelding ontbreekt. Dit stuk papier, zo weten we sinds kort, is afgescheurd toen het werk met brute kracht uit zijn lijst werd gehaald. Op enkele andere plaatsen aan de rand zijn kleinere stukjes verf afgebroken. Dit schilderij had overigens al een zeer bewogen geschiedenis, gekenmerkt door intensieve restauraties en nieuwe ‘bedoekingen’. Bij dit laatste proces werd het oorspronkelijk op papier geschilderde werk gestreken op een doek met een was-harsspecie, waarbij veel hitte en druk op het werk is uitgeoefend; een techniek die tegenwoordig niet meer wordt gebruikt.

Lacunes in de collectie opgevuld
De twee schilderijen uit de vroege periode van Van Gogh zijn kleine juweeltjes en voor de museumcollectie van grote toegevoegde waarde. Met de terugkeer zijn dan ook belangrijke lacunes in de presentatie opgevuld.
 
Zeegezicht bij Scheveningen (1882), oorspronkelijk geschilderd op papier, is een van de eerste werken die Van Gogh maakte zonder het toeziend oog van zijn leermeester Anton Mauve. De jaren ervoor had hij bijna uitsluitend getekend en weinig geschilderd. Gezien zijn toenmalige geringe ervaring is het een opvallend krachtig doek. Hoewel de toets behoorlijk grof is en de simpele getekende figuren nogal lukraak over het strand zijn verdeeld, zijn de ruimte en de naderende storm raak getypeerd.
 
Uitgaan van de Hervormde Kerk te Nuenen schilderde Van Gogh in 1884. Hij woonde toen bij zijn ouders in het Brabantse Nuenen. Het doek was bestemd voor zijn moeder, die begin dat jaar haar been brak. De keuze van het onderwerp, de kerk van dominee Van Gogh, suggereert dat hij ook zijn vader een plezier wilde doen. Röntgenopnames laten zien dat Van Gogh de voorgrond en ook andere onderdelen, waarschijnlijk een jaar later in 1885, bijwerkte. Hij schilderde mensen voor de kerkdeur en gaf de kale winterse bomen en heggen herfsttinten. Alleen de kerk, de lucht en een deel van de bomen bleven onveranderd. Op de voorgrond schilderde Van Gogh figuren in lange rouwdoeken, waarmee hij misschien een verwijzing maakte naar zijn eigen rouwproces en daarmee naar de dood van zijn vader, die stierf op 26 maart 1885. Dit werk heeft dan ook naast een kunsthistorische, een duidelijke biografische waarde.
 
Van Gogh-bus verbindt Nuenen en Amsterdam
Ter gelegenheid van de terugkeer van de twee Van Goghs introduceert Van Gogh Brabant samen met het museum een busdienst tussen Amsterdam en Nuenen. Bezoekers aan het Van Gogh Museum kunnen op één dag zowel de schilderijen als het verbeelde erfgoed in Nuenen, de Hervormde Kerk, bezoeken. De busverbinding start vanaf 30 maart aanstaande.
 
Feestelijk onthaal, veel support
De twee teruggevonden Van Goghs zijn te zien tot en met 14 mei 2017. Daarna gaan ze voor een gedetailleerd onderzoek terug naar het restauratieatelier, waar de beschadigingen worden hersteld en de werken worden gerestaureerd en ingelijst.
De terugkeer naar Nederland, het feestelijke onthaal, het onderzoek en de restauratie worden mede mogelijk gemaakt door de steun van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, de BankGiro Loterij, Van Lanschot Bankiers, Heineken, Kikkoman Foods Europe B.V. en Bulgari. Hizkia Van Kralingen en Hilton Hotel Amsterdam faciliteerden transport en presentatie van de teruggevonden werken