Genius at Work. Grote Rodin-tentoonstelling in Groninger Museum legt werkproces achter wereldberoemde beelden bloot

Tekst Mieke Lageschaar
Foto’s Suhaila Sahmarani
 
 
In het Groninger Museum is van 19 november dit jaar, tot 30 april volgend jaar Rodin – Genius at Work te zien. Met de vertoning van ruim 140 beelden en 20 werken op papier van een van de belangrijkste beeldhouwers van de moderne tijd, is dit de grootste Rodin-tentoonstelling in Nederland ooit. 
​

De ambiance van de tentoonstelling is geweldig. Door het ontwerp van de tentoonstelling, het grafische ontwerp en de belichting komen de beelden en tekeningen echt tot hun recht. De tentoonstelling laat niet alleen wereldberoemde werken zoals De Kus, Balzac en De Denker zien, maar laat vooral het buitengewone werkproces achter deze bekendste beelden zien. Naast werk van Rodin zijn er ook foto’s van Eugène Druet en Erwin Olaf opgenomen in de bijzondere tentoonstelling.
“Auguste Rodin nam de schilderkunst, de fotografie en zeker ook de podiumkunsten van zijn tijd niet alleen bewust waar, maar integreerde deze ook in zijn werk. Hij bleef trouw aan zijn medium, de beeldhouwkunst. Zijn streven was om zijn sculpturen tot leven te brengen. Hij bevroor, bij wijze van spreken, het menselijke lichaam op een zodanige manier, dat er wél beweging en dus leven zichtbaar blijft.” aldus Andreas Blühm, directeur van het Groninger museum.

Auguste Rodin (1840-1917) behoort tot een van de grootste beeldhouwers aller tijden. Zijn vermogen om de emotionele en psychologische complexiteit van de mens vast te leggen, in combinatie met zijn zoektocht naar vernieuwing in de beeldhouwkunst, maakt hem tot een universeel kunstenaar. Door te experimenteren met de eigenschappen van verschillende materialen en uiteenlopende technieken wist Rodin telkens weer voor vernieuwing in zijn werk te zorgen. De tentoonstelling toont fragiele gipsen en bronzen beelden, marmeren figuren, keramiek en nooit eerder vertoonde foto’s die blijk geven van de creativiteit van de Franse kunstenaar. Ook is een deel van de ongeveer 200 figuren uit de Hellepoort te zien: een werk waar Rodin de laatste dertig jaar van zijn leven mee bezig is geweest.

Rodin werd al tijdens zijn leven als genie erkend en dat is nu nog steeds het geval. Maar hoe gaat een genie eigenlijk te werk? Wat gebeurt er in zijn atelier, doet hij alles alleen of werkt hij samen en hoe experimenteert hij? De tentoonstelling Rodin – Genius at Work onthult de geheimen van zijn atelier, met assistenten en modellen. Ook is er een breed scala aan experimenten te zien: assemblages, fragmentatie en vergrotingen.

Rodin vond het achteraf heel positief dat hij destijds niet werd toegelaten aan de Academie voor Beeldende Kunsten. Hij kwam uit een eenvoudig milieu en begon zijn opleiding aan de Petite École, een voorloper van de School voor Decoratieve Kunsten. Hier leerde hij vooral uit het hoofd tekenen, iets wat hij zijn hele leven bleef doen. Geen strakke regels van het academisch onderwijs, met geregisseerde modellen die hij als levenloos beschouwde.

Gedurende zijn carrière veranderde Rodin regelmatig van atelier. Het Dépôt des Marbres, dat hij huurde van de Franse staat, bleef zijn belangrijkste werkruimte. Rodins atelier had niets mysterieus, was niet mooi ingericht en van nature slordig, maar de aanwezigheid van de kunstenaar omringd door zijn werken in staat van wording, maakte het tot een mythische plek. Het atelier fungeerde als een artistieke gemeenschap, waar voor en rondom de beeldhouwer werd gewerkt. Na 1900 was Rodin een van de laatste kunstenaars die in de traditie van meesters uit de middeleeuwen en renaissance meer dan 50 mensen in dienst had. Gipsgieters, modelmakers, assistenten die de eerste ruwe ontwerpen maakten, de zogenoemde metteurs au points, marmerwerkers, persers, uitvoerders, ornamentisten, vergroters en manusjes-van-alles stonden ter beschikking van de meester. Rodin verdeelde en controleerde de taken en iedereen was druk in de weer met het volgen van zijn instructies. Hij betaalde hen per uur, per dag, per week of per maand. Daarnaast was het een komen en gaan van de vele leveranciers, gieters, patineerders, ciseleerders en transporteurs, en de voortdurende activiteit van het brengen van klei of blokken marmer en van vervoeren van werken naar hun eindbestemming. Het leek soms een fabriek, maar het atelier bleef vooral een belangrijke plek om het vak te leren en de nalatenschap van de meester over te dragen.

Een van de belangrijkste activiteiten in het atelier was het werken met mannelijke en vooral vrouwelijke modellen die vrij – en meestal naakt – in de ruimte konden bewegen, zonder de conventies van de academie. Om een houding of een detail vast te leggen, maakte Rodin ontelbare schetsen in potlood, zonder zelfs maar een blik te werpen op zijn vel papier. Daarna modelleerde hij in klei volgens een strikte methode, waarmee hij elk profiel in hoog-reliëf uitwerkte. Vanaf de jaren 1890 zou hij alleen nog maar tekenen naar levend model: “Ik kan alleen met een model werken. Het zien van menselijke vormen voedt en sterkt mij. Ik heb voor het naakt een oneindige bewondering, een verering.” De duizenden tekeningen van vrouwelijke modellen onthullen Rodins obsessieve nieuwsgierigheid voor het vrouwelijk lichaam. Hij kon geen genoeg krijgen van de vormen en bijzonderheden van de vrouwen die voor hem bewogen. “De schoonheid van mijn modellen wordt mij pas duidelijk als ze ophouden met poseren. Ik vertel hen nooit wat voor beweging ze moeten maken, maar ik zeg: ‘Wees boos, droom, bidt, huil, dans’.”
In Rodins visie kreeg het creatieve proces een eersterangs plek en werd er meer waarde aan toegekend dan aan het belang om een werk te voltooien. Voor Rodin was geen enkel beeldhouwwerk definitief of onveranderlijk. Zelf verklaarde hij: ‘Misschien dat men mij uiteindelijk helemaal niet meer begrijpt, maar toch zal ik voortgang maken.” Die voortgang vinden we in zijn zoektocht naar waarheid en essentie. Rodin probeerde steeds weer te vernieuwen en verbeteren, en tegelijkertijd zijn beelden te vereenvoudigen. Hij verwaarloosde opzettelijk het onderwerp om de vorm beter te accentueren. Zijn vernieuwende aanpak en originele manier van beeldhouwen, gecombineerd met een zeer persoonlijke benadering van de natuur, maken hem tot een van de meest invloedrijke kunstenaars van de moderne tijd.

“We zijn vereerd dat dansers van Het Nationale Ballet op de opening van de tentoonstelling op het werk van Rodin reageren. Wat hier gebeurt heeft een eeuwenoude traditie die teruggaat naar de tijd van Leonardo da Vinci. Toen tijdens de Renaissance de kunsten en de kunstenaars emancipeerden bevonden zij zich met elkaar in een soort wedstrijd. De naam hiervoor was ‘paragone’. Schilderkunst tegen beeldhouwkunst, maar ook beeldhouwkunst tegen dans. Welk medium kan het beste leven in de kunst blazen? De schilders met hun kleur? De beeldhouwers met hun drie dimensies of de dansers met hun beweging? Met de foto’s van dansers in de positie van Rodins beelden blijft de ‘paragone’ nog steeds een inspiratiebron. Niet iedereen kan van het live optreden genieten en dus zijn wij bijzonder blij dat Nederlands topfotograaf Erwin Olaf exclusief voor het Groninger Museum een serie foto’s van de dansers heeft gemaakt. Waar ziet u het leven: in de dans, in de fotografie, in het brons? Kijk, vergelijk en bewonder!” aldus Blühm.
​
Naast de tentoonstelling komt het Groninger Museum met een nog uitgebreider randprogramma op de vrijdagavond. Bekende Nederlanders als Erwin Olaf, Eric Corton, Jasper Krabbé en Dick Swaab spreken tijden deze bijzondere avonden en het Prins Claus Conservatorium speelt live muziek geïnspireerd op Rodin. Muziek, dans, fotografie, wetenschap, kunsthistorie, filosofie, psychologie, theater maar ook thema’s als restauratie, reclame en de economische waarde van kunst komen aan bod in 23 avonden. Het volledige programma staat op groningermuseum.nl. Tickets voor de vrijdagavonden zijn uitsluitend online te koop via https://tickets.groningermuseum.nl. Tevens zijn er tickets voor de tentoonstelling zelf te koop, deze kunnen echter ook aan de kassa gekocht worden.